Πολιτικοϊστορική ονειροφαντασία

Όσα ακολουθούν δεν τεκμηριώνονται· είναι απλώς ό,τι φαντάζομαι για να ερμηνεύσω ιστορικά γεγονότα με πολιτική σημασία. Θα ξεκινήσω από τον πιο σημαντικό πόλεμο της αρχαιότητας. Σημαντικός, διότι έχομε λεπτομερή περιγραφή του, με αναζήτηση αιτίων και διότι δεν μας επιβλήθηκε όπως από την επιδρομή κάποιων βαρβάρων και διότι είχε σημαντικές συνέπειες για το μέλλον των εμπολέμων - και όλου του κόσμου. Μιλώ για τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Τότε, οι πρώην σύμμαχοι, διχάστηκαν θανάσιμα, έτσι που και από τις δυο μεριές ο πόλεμος κρίθηκε αναπόφευκτος. Ανεξάρτητα από το ποιος νίκησε στις σχεδόν 3 δεκαετίες του, όλοι οι αντιμαχόμενοι ξέμειναν εξοντωμένοι, ευάλωτοι, έτσι που υπέκυψαν εύκολα στην επιθετικότητα του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου. Οι παραδοσιακοί Έλληνες δεν ηττήθηκαν στη Χαιρώνεια, αλλά είχαν ήδη ηττηθεί όταν είχε παρακμάσει η αμοιβαία εμπιστοσύνη και συνοχή τους στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου. Δεν παραγνωρίζω τις ηγετικές ικανότητες των Μακεδόνων ηγετών (ο Αλέξανδρος ήταν ο ικανότερος στρατηγός και πολιτικός που ανέδειξε ποτέ η ιστορία), όμως αναμφίβολα η κατάκτηση από τους Μακεδόνες θα ήταν δυσκολότερη και, ενδεχομένως, με όρους διαφορετικούς που δεν θα είχαν ανακόψει τη δημιουργική πρόοδο που είχε αναπτυχθεί στις Ελληνικές πόλεις προηγουμένως. Δεν έγινε. Αυτό δεν αλλάζει. Μεταξύ των Ελληνικών πόλεων, ανεξάρτητα από τα πολιτεύματά τους, υπήρχαν πολλές ομοιότητες, όπως η ισονομία των πολιτών καθεμιάς τους, κοινή γλώσσα, θρησκεία, ταφικά έθιμα, εμπορικές ανταλλαγές, ανταμοιβή της καινοτομίας κλπ. Πολλά από αυτά είχαν βέβαια υιοθετηθεί και από τους Μακεδόνες, που με κάποιους δισταγμούς, θεωρούνταν από την αρχαιότητα ως σήμερα παρακλάδι των Ελλήνων. Π.χ., μυθολογικά, ο πατριάρχης Μακεδόνας ήταν αδελφός του Έλληνα, πατριάρχη των Δωριέα, Αχαιού, Αίολου, Ίωνα, των προγόνων όλων των Ελλήνων. Όμοια, αιώνες αργότερα, η Ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, δεν αλώθηκε στις 29 Μαΐου 1453, αλλά είχε ήδη καταρρεύσει από μέσα πολλά χρόνια πριν, όταν είχε χάσει τη συνοχή της, την κοινή ιδεολογία της. Θυμίζω ότι οι αδελφοί του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου υπέβλεπαν το θρόνο του και ο στρατός του Μωάμεθ ήταν στην πλειονότητά τους Χριστιανοί. Δε λέω γενίτσαροι, διότι δεν είχαν απαχθεί όταν ήταν παιδιά, αλλά ήταν ικανοί πολεμιστές, δυσαρεστημένοι από το Βυζάντιο (με τη χαμένη συνοχή και ιδεολογία του) και πούλησαν την τέχνη τους στον ηγέτη που τους πλήρωνε αρκετά.

Στα χρόνια μας η Ευρώπη έγινε το κύριο θέατρο των δύο Παγκόσμιων Πολέμων. Μεταξύ των ποικίλων εθνικών κρατών, υπήρχαν πολλές ομοιότητες και διαφορές, που θυμίζουν αντίστοιχες μεταξύ των αρχαίων πόλεων κρατών. Η γλώσσα χωρίζει τους λαούς της Ευρώπης. Η θρησκεία έγινε, με ανθρώπινη ευθύνη, διαφορετική. Ενώ πιστεύουν όλοι στον ίδιο Θεό και στον ίδιο ιδρυτή της θρησκείας τους, τον Υιό Του, διαχωρίστηκαν σε καθολικούς, ορθοδόξους, ποικίλους διαμαρτυρομένους κλπ. Τα λοιπά πολιτισμικά και λοιπά χαρακτηριστικά τους είναι όμως λίγ΄ ως πολύ κοινά. Mουσουργοί, Beethoven, Verdi, Bizet, Чайко́вский και τόσοι άλλοι είναι κοινό κτήμα όλων. Το ίδιο, παρά τη διαφορετική γλώσσα, συγγραφείς, όπως Goethe, Dante, Shakespeare, Hugo, Достоевский, Cervantes και τόσοι άλλοι ήταν διεθνείς δόξες. Επίσης εικαστικοί καλλιτέχνες, ζωγράφοι, γλύπτες κλπ, όπως Da Vinci, Michelangelo, Van Gogh, Turner, ερευνητές, Pasteur, Koch, Ме́чников, Flemming και πολλοί άλλοι. Αφήνω την αρχιτεκτονική, φυσικές επιστήμες και όλα τα άλλα πολιτιστικά ανθρώπινα επιτεύγματα. Τόσα κοινά στοιχεία, αλλά και τόσες ανταγωνιστικές διαφορές, που έφτασαν σε αλληλεξοντωτικούς πολέμους.

Από τους δυο παγκόσμιους πολέμους ολόκληρη η Ευρώπη βρέθηκε κατεστραμμένη. Πρώτιστα, η Ρωσία, η Γιουγκοσλαβία, η Ελλάδα. Η "νικήτρια" Βρετανία έπαψε να είναι αυτοκρατορία. Η "νικήτρια" ΕΣΣΔ τελικά κατέρρευσε. Αλώβητες έμειναν οι χώρες που δεν είδαν πόλεμο ή κατοχή πάνω στην επικράτειά τους, όπως οι ΗΠΑ, η Ελβετία, η Τουρκία. Αυτές ήταν οι νικήτριες!

Η ηττημένη Ευρώπη δεν πήρε το μάθημά της. Αυτή τη στιγμή βιώνομε τις συνέπειες του πολέμου Ρωσίας-Ουκρανίας. Οι δυο χώρες έχουν πολλά κοινά, παρόμοια - όχι ίδια - γλώσσα, κοινές πολιτιστικές παραδόσεις. Όποιος και αν νικήσει, η Ουκρανία, η πάμπλουτη σε υπέδαφος και γεωργική παραγωγή Ουκρανία, θα μείνει ένα ερείπιο που θα κάνει χρόνια να αναλάβει. Η Ρωσία αυτή τη στιγμή δεν απειλείται εδαφικά - αυτή απειλεί. Όμως από τον πόλεμο θα βγει οπωσδήποτε τουλάχιστον οικονομικά εξαντλημένη. Κι η Ευρώπη; Η Ευρώπη, με τα τόσα κοινά που μεγιστοποιήθηκαν πολιτικά με τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Αυτή τη στιγμή υποβαθμίζεται η ποιότητα της ζωής της. Οι χώρες που ωφελούνται είναι αυτές που βρίσκονται μακριά από τον πόλεμο: Οι ΗΠΑ κερδίζουν πουλώντας όπλα, ώστε να μην τελειώνει γρήγορα ο πόλεμος μεταξύ άλλων, ενώ πουλά πανάκριβα καύσιμα στους Ευρωπαίους που, αλλιώς θα τα αγόραζαν πολύ φτηνότερα από τους Ρώσους. Η Τουρκία με τον επαμφοτερίζοντα ρόλο της εκβιάζει και τους μεν και τους δε, προς όφελός της σε βάρος των γειτόνων της. Η Κίνα που βλέπει από μακριά τον ανταγωνισμό γιγάντων, Ρωσίας-ΗΠΑ τρίβει τα χέρια της με ικανοποίηση. Από τον πόλεμο, όποια και αν είναι η έκβασή του, χαμένοι θα είναι οι Ευρωπαίοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και μην πούμε πως η στάση τους είναι απόρροια των ηθικών αξιών που διατείνονται πως επιδιώκουν. Δεν είναι η Ευρώπη κατά των εισβολέων Ρώσων αυτή που ήταν κατά των εισβολέων Τούρκων στην Κύπρο, μέλος της. Ούτε η στάση τους απέναντι στον επικίνδυνο αναθεωρητισμό των Ρώσων ως προς την αλλαγή συνόρων είναι το κίνητρό τους. Τι έκαναν όταν άλλαζαν τα σύνορα στη Γιουγκοσλαβία; Η στάση της Ευρώπης είναι εκείνη μιας προστατευόμενης ανώριμης οντότητας.

Μετά τον Β΄ΠΠ, η τάξη μιας ελίτ στην καθημαγμένη Ευρώπη αισθάνθηκε πως κινδύνευε να χάσει τα προνόμιά της, όχι απειλούμενη από ένα Ρωσικό επεκτατισμό, αφού η Ρωσία ποτέ δεν εκδήλωσε τάσεις επέκτασής της προς τη Δύση, ενώ η ίδια επανειλημμένα έχει υποστεί εισβολή ποικίλων Ευρωπαίων στο έδαφός της. Η Ρωσία έχει ανάγκη από λιμάνια, διότι τα δικά της στη Βόρεια Θάλασσα μένουν παγωμένα για μήνες και αναζητούσε άλλα, πάντοτε (και τώρα) στη Μαύρη Θάλασσα και στον Ειρηνικό Ωκεανό, με πολλούς Ρωσοτουρκικούς και Ρωσοϊαπωνικούς πολέμους. Η Ευρωπαϊκή ελιτ φοβόταν τους πολίτες της που με κομμουνιστικές τάσεις την απειλούσαν. Δεν είχε δυνάμεις να αντισταθεί κι ούτε προσπάθησε να τις αναπτύξει, όταν μπορούσε με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και προτίμησε να μείνει κάτω από την ομπρέλα του ΝΑΤΟ. Όμως το ΝΑΤΟ δεν καλύπτει όλες τις χώρες της ΕΕ, ενώ περιλαμβάνει χώρες εκτός της ΕΕ, που μάλιστα τη διαφεντεύουν. Κάποτε πρέπει, λέω, να ενηλικιωθεί, να ωριμάσει.