Κορυφαίο γεγονός

Φθάνομε σε κορυφαίο πολιτικό γεγονός, εκλογές. Θα εκλέξουμε κόμμα. Κάποιο θα έχει την πλειοψηφία στη Βουλή και θα σχηματίσει κυβέρνηση που θα ορίσει τους επικεφαλής της δικαιοσύνης. Επομένως δεν μιλάμε για ανεξαρτησία των τριών εξουσιών ούτε για δημοκρατία. Είμαστε ρεπούμπλικα, Hellenic republic, δηλαδή ολιγαρχία κι ας το μεταφράζουμε στον τόπο μας δημοκρατία. Αλλά αυτό είναι.

Κάθε πολίτης προβληματίζεται. Δικαίως. Η κοινωνία, για να μη διαλυθεί, δεν αρκεί να έχει ένα κοινό νου και βούληση (Ηθική). Αλλιώς αντιλαμβάνεται ο ένας το «πρέπει» που περιορίζει το δικό του «θέλω» κι αλλιώς ο άλλος. Χρειάζεται και Δίκαιο, νόμους ρητούς. Οι νόμοι αποφασίζονται και εφαρμόζονται από τους άρχοντες που είναι τρεις κατηγορίες: Εκείνοι που εισηγούνται τους νόμους και τους υλοποιούν (κυβέρνηση)∙ εκείνοι που αποφασίζουν, εγκρίνουν τις εισηγήσεις της κυβέρνησης και κρίνουν αν αυτή τους εφαρμόζει (βουλή)∙ και εκείνοι που κρίνουν αν παραβιάζονται οι νόμοι επιβάλλοντας κυρώσεις στους παραβάτες (δικαιοσύνη). Στην πατρίδα μας είναι όλοι μία ομάδα, το πλειοψηφικό κόμμα. Ο Αριστοτέλης διέκρινε τα πολιτεύματα σε μοναρχίες, ολιγαρχίες και δημοκρατίες. Τελική, αμετάκλητη, απόφαση στα αμόναρχα πολιτεύματα έχει ο δήμος (δημοψήφισμα, εκκλησία του δήμου)∙ στη μοναρχία ο μονάρχης.

Στη μοναρχία τελική απόφαση λαμβάνεται από έναν (βασιλιά, τύραννο, αυτοκράτορα, δικτάτορα). Μπορεί να έχει ή να μην έχει συμβουλευτικά σώματα. Στην ολιγαρχία οι άρχοντες επιλέγονται είτε κληρονομικά (αριστοκρατία, π.χ. βουλή των λόρδων στη Βρετανία) είτε με βάση τον πλούτο τους είτε εκλέγονται από τους πολίτες όπως ήταν στη Ρωμαϊκή res publica και στις σημερινές ρεπούμπλικες, το επικρατέστερο πολίτευμα στο δυτικό κόσμο. Στη δημοκρατία οι άρχοντες κληρώνονται (Αριστοτέλης), έτσι που κάθε αρχόμενος έχει ίσες πιθανότητες με τους άλλους να γίνει για ένα διάστημα άρχοντας, βουλευτής ή δικαστής. Η απόδοση της Hellenic Republic ως Ελληνικής Δημοκρατίας, είναι απατηλή. Τυχόν αποτυχία του πολιτεύματός μας χρεώνεται στη Δημοκρατία, με εναλλακτική λύση τη μοναρχία, ενώ θα πρόκειται για αποτυχία της Ολιγαρχίας με εναλλακτική λύση τη Δημοκρατία.

Οι διαφορές των τριών πολιτευμάτων συνοψίζονται στα ακόλουθα, πέρα από τον τρόπο που ορίζονται οι άρχοντες. Βουλή μπορεί να μην υπάρχει στη μοναρχία∙ αποτελείται από «εκλεκτούς» στην ολιγαρχία και έχει σύνθεση όπως στο δήμο (σύνολο των πολιτών) στη δημοκρατία. Ο μονάρχης μπορεί να είναι ένας εμπνευσμένος άρχοντας ή ένας μωρός∙ Στην ολιγαρχία η βουλή μπορεί να έχει «αρίστους» ή και «χειρίστους» από τους οποίους αδυνατεί να απαλλαγεί, διότι η απόφαση του δήμου που τους ψήφισε είναι αμετάκλητη. Μόνο τυχαία μπορούν να συμμετέχουν "άριστοι" στη δημοκρατική βουλή. Μπορεί όμως να απαλλαγεί από τους «χειρίστους», διότι δεν έχουν ψηφισθεί από το δήμο. Στη μοναρχία τα αιτήματα των πολιτών ικανοποιούνται με μέσο. Ακόμη και στην ιδανική Μοναρχία του Θεού επικαλούμαστε μέσο (Ταις πρεσβείαις της Θεοτόκου. Πρέσβευε Χριστώ τω Θεώ κλπ). Στην ολιγαρχία επικρατεί η «πελατειακή» σχέση: Οι βουλευτές είναι διττά δεσμευμένοι. Είναι υποχρεωμένοι να υποστηρίζουν θεσμικά τους ψηφοφόρους τους (ή παράγοντες που τους επηρεάζουν) σε βάρος του συνόλου, αλλιώς δεν ξαναψηφίζονται∙ και να υπακούν στο κόμμα τους, αλλιώς δεν ξαναείναι υποψήφιοι. Στη δημοκρατία οι βουλευτές ψηφίζουν αδέσμευτοι. Εκφράζουν στατιστικά τη βούληση της κοινωνίας (ηθική), αλλά δεν γνωρίζουν πώς να την ικανοποιήσουν∙ η κυβέρνηση (και η αντιπολίτευση), ως επαΐοντες, γνωρίζουν πώς ικανοποιούνται οι ανάγκες μιας κοινωνίας, τις οποίες όμως αγνοούν. Τοπική αυτοδιοίκηση και συνδικαλισμός μπορούν να υπάρχουν τόσο στην ολιγαρχία όσο και στη δημοκρατία.

Η μοναρχία στην πατρίδα μας έχει αποτύχει επανειλημμένα, ακόμη κι όταν είχε κάποιες επιμέρους επιτυχίες (π.χ. επιβολή τάξης). Οι μεγάλες σύγχρονες συμφορές, ήττα 1897, Μικρασιατική καταστροφή, Κυπριακή τραγωδία, συνδέονται με μοναρχίες. Η ολιγαρχία επικρατεί τις τελευταίες δεκαετίες στον τόπο μας. Σχεδόν δημοκρατία υπάρχει σήμερα στην Ελβετία· δικαστική δημοκρατία στις ΗΠΑ.

Στη δημοκρατία κάθε πολίτης έχει ίσες πιθανότητες με τους άλλους να βρεθεί άρχοντας, βουλευτής, δικαστής, στην τοπική αυτοδιοίκηση, στη συνδικαλιστική διοίκηση, με τακτικά δημοψηφίσματα, εθνικά (σπάνια) ή τοπικά, μετέχοντας διαρκώς στη διαμόρφωση των νόμων. Στην (κοινοβουλευτική) ολιγαρχία (ρεπούμπλικα) ο πολίτης συμμετέχει μια στιγμή ανά τετραετία περίπου, στις εκλογές.

Και φθάσαμε στις εκλογές. Τι θα ψηφίσεις, αναγνώστη μου; Το σύστημά μας σου παρέχει τις εξής επιλογές: 1. Ψηφίζεις το κόμμα που προτιμάς το πρόγραμμά του ή, τέλος πάντων, όποιο θεωρείς λιγότερο κακό από τα υποψήφια κόμματα. Παράλληλα, μπορείς να σταυρώσεις το βουλευτή της αρεσκείας σου, που βέβαια έχει προεπιλεγεί ως υποψήφιος από το κόμμα του. Ψήφισε θετικά. Δεν αρκεί να ακούς τι κακό καταλογίζει καθένας στους αντιπάλους. Πρόσεξε τι εφικτό καλό έχει προγραμματίσει ο ίδιος. Προϋποτίθεται ότι έχεις αποφασίσει τι εσύ επιθυμείς και συγκρίνεις τις επαγγελίες (και αξιοπιστία) των κομμάτων με τη δική σου βούληση. 2. Αν κανένα από τα κόμματα δεν ικανοποιεί ένα ελάχιστο των δικών σου προδιαγραφών, σου επιτρέπεται να ρίξεις λευκό. Αυτή είναι όμως μια αρνητική απόφαση που αφήνει άλλους να αποφασίσουν για σένα. 3. Απέχεις. Όπως η λευκή ψήφος, είναι αρνητική επιλογή. Με την αποχή όμως απορρίπτεις όχι τους υποψηφίους και τα κόμματα, αλλά το σύστημα ολόκληρο. Δεν προβλέπεται καμιά νόμιμη επίδραση στο πολίτευμα, ακόμη και όταν η αποχή πλησιάζει το 100%!. Ποικίλοι τυχαίοι λόγοι (π.χ. απουσία ή νόσος του πολίτη, μη ανανεωμένοι εκλογικοί κατάλογοι κλπ) επιτρέπουν σημαντικό ποσοστό αποχής, έτσι που δεν είναι σαφές τι ποσοστό σημαίνει πραγματικά αποδοκιμασία του πολιτεύματος. Στον τόπο μας ως αμέσως πριν από την κρίση που βιώνομε η αποχή κυμαινόταν μεταξύ 20% και 25%. Έκτοτε αυξάνεται σταθερά σε διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις, έτσι που στις τελευταίες εκλογές έφθασε το 45%. Η αποχή είναι ο μόνος νόμιμος τρόπος να εκδηλώσεις μετρήσιμα την αντίθεσή σου στο, και τη βούλησή σου να αλλάξει το, πολίτευμα. Είναι ηθικό τεκμήριο για έναρξη αγώνων για αλλαγή του συστήματος, αλλά ενέχει σοβαρούς κινδύνους. Προσωπικά, είναι επώνυμη στάση, με αντίστοιχη ευθύνη. Κοινωνικά, αν αλλάξει το σύστημα, πάντοτε υπάρχει κατάσταση χειρότερη από τη σημερινή. Ζούμε ακόμη όσοι θυμόμαστε τη χούντα, τον εμφύλιο, την κατοχή. Η αποχή είναι καθαυτή αρνητική πράξη. Την κάνεις όμως θετική, αν έχεις ικανοποιητικά σαφή άποψη για το ποιο επιθυμείς να είναι το σύστημά μας και είσαι διατεθειμένος να αγωνισθείς για την επιθυμητή αλλαγή. Τότε δικαιολογείσαι να απόσχεις. Αλλιώς όχι. Αγώνας σημαίνει νόμιμα μέσα, ομιλίες, απεργίες, συλλαλητήρια κλπ. Με παράνομα μέσα, θα αντιμετωπίσεις την κρατική, νόμιμη, βία ή και εξωτερική βία που, επιδιώκοντας την ηρεμία μάλλον παρά την ηθική δικαίωση ενός λαού, είναι πρόθυμη να παρασχεθεί.