Αμοιβή Πνευματικού Έργου

"Πόσο πουλιέται το φιλί/στη Δύση στην Ανατολή", αναρωτιέται το καράβι από τη Χιο. Πώς καθορίζεται η τιμή του κάθε τι; Αγοράζομε αγαθά και υπηρεσίες. Τα αγαθά είναι υλικά σώματα, έχουν μάζα, είναι κιλά. Οι υπηρεσίες είναι ενέργειες, είναι χιλιογραμμόμετρα, βατώρες κλπ. Γενικά, ό,τι αγοράζομε μετριέται. Ναι, αλλά το φιλί του Χιώτη καπετάνιου; Δεν είναι ούτε ύλη ούτε ενέργεια. Είναι αισθητηριακή ευχαρίστηση. Κι όμως μεταφράζεται σε ποσότητα, ανάλογα με το ποιος το πουλάει! "Της παντρεμένης τέσσερα/της χήρας δεκατέσσερα/της λεύτερης είναι φτηνό/το παίρνεις με το χωρατό". Φαίνεται πως η τιμή των πάντων εξαρτάται από την αισθητηριακή απόλαυση που μας προσφέρουν. Αισθητηριακή ευχαρίστηση προσφέρουν η γεύση, η όσφρηση, η αφή. Η όραση και η ακοή δεν είναι απαρχές θετικού ή αρνητικού αντανακλαστικού, ευχαρίστησης ή δυσαρέσκειας. Ο ερεθισμός τους όμως μπορεί να προσφέρει διέγερση ή χαλάρωση. Κι αυτή, ανάλογα με την κατάσταση που βρισκόμαστε, είναι ευχάριστη ή δυσάρεστη.

Μια γίδα μπορεί να τιμάται π.χ. τόσες κότες. Κρέας το ένα, κρέας και το άλλο. Ή τόσα κιλά σιτάρι ή λάδι, θερμίδες είναι όλα και ικανοποιούν τη γεύση και την πείνα. Το φιλί όμως; Εντάξει, κι αυτό προσφέρει μεγάλη, ηδονική, αισθητηριακή απόλαυση.

Η αγοραπωλησία δεν σημαίνει τόση αμοιβή για ένα προϊόν, αλλά ανταλλαγή μεταξύ δυο ατόμων. Όταν κυνηγώ ένα θήραμα, υπάρχομε εγώ κι αυτό, ένα άβουλο, άλογο, ον. Όταν πουλάω, είμαστε τρεις, το προϊόν, ο αγοραστής και εγώ, ο πωλητής. Τώρα γίνεται ανταλλαγή, πάρε-δώσε, μεταξύ έλλογων προσώπων. Αφού είμαστε πάνω από ένα πρόσωπο, υπεισέρχεται και ο κοινωνικός παράγοντας. Η τιμή του προϊόντος, αγαθού ή υπηρεσίας τώρα γίνεται στη βάση της κοινωνικής σχέσης προσφοράς και ζήτησης. Άλλη η τιμή ενός ποτηριού νερού στο διαμέρισμά μου και άλλη στο μέσο της Σαχάρας.

Και τώρα ερχόμαστε στην τιμή των οπτικών και ακουστικών ερεθισμάτων, των μουσικών και των εικαστικών τεχνών, και παραπέρα, των πνευματικών προϊόντων. Πόσο τιμώνται ο "Μυστικός δείπνος", ο "Οιδίπους τύραννος", η "9η συμφωνία της χαράς"; Πόσο αποτιμάται η εξίσωση του Einstein E=mc2; Δεν μετριόνται, αλλά δεν είναι χωρίς αξία. Η τιμή τους καθορίζεται κυρίως από τη ζήτηση που έχουν και τη σπανιότητα της προσφοράς τους. Φυσικά, όλα τα προϊόντα έχουν στοιχεία φυσικά, χρώματα, μουσικά όργανα, κλπ και ενέργεια. Αλλά όλα αυτά δεν είναι το κύριο στοιχείο της αξίας τους, που είναι περισσότερο ποιοτικό παρά ποσοτικό. Είναι η πνευματική προσπάθεια του δημιουργού τους. Άκουσα σε ένα βίντεο να παίζεται ένα έργο για σόλο τσέλο από την ίδια βιολοντσελίστρια σε τρία διαφορετικά όργανα. Ομολογώ πως δεν κατάλαβα καμιά διαφορά μεταξύ των τριών εκτελέσεων. Δεν αποκλείεται για τα εξασκημένα αυτιά κάποιων ειδικών, να υπήρχε διαφορά ή το laptop που χρησιμοποίησα να κόβει μερικές αρμονικές που θα ακούονταν στη φυσική εκτέλεση. Όμως το ένα από τα όργανα είχε τιμή $5000, το άλλο $180 000 και το τρίτο $1 000 000. Το προϊόν, ο ήχος από τα τρία τσέλα, ακόμη και αν διέφερε για τους πολύ ειδικούς, ήταν τόσο διαφορετικό που να δικαιολογεί τόση διασπορά στην τιμή τους;

Η επιστήμη μετρά τα πάντα. Το ποσοτικό στοιχείο δεν το υπολογίζει σα μέγεθος, αλλά σαν πλήθος. Πόσοι άντρες προτιμούν τις ξανθιές και πόσοι τις μελαχρινές; Σε πόσους αρέσει η Μήδεια του Ευριπίδη, η Πιετά του Michelangelo, η τοκκάτα και φούγκα του Bach; Και έρχεται το πιο δυσεπίλυτο οικονομικό/κοινωνικό πρόβλημα. Ποιος πληρώνει, πόσο πληρώνει και ποιος εισπράττει για αυτές τις δημιουργίες;

Λογικά, πληρώνει ο χρήστης τους και πληρώνεται ο δημιουργός τους. Η υλοποίηση του έργου σημαίνει κατανάλωση ενέργειας. Ο μουσουργός, πέρα από το χρόνο και την έμπνευσή του θα μεταχειρισθεί υλικά για την παρτιτούρα, μουσικά έργα για την εκτέλεση, δίσκους ή άλλα μέσα, δαπάνες και εμπλέκει εμπόρους. Όλοι αυτοί πρέπει να αμειφθούν. Πώς θα κατανεμηθούν τα έσοδα; Από όλους ο γνήσιος παραγωγός, χωρίς τον οποίον τίποτε δεν γίνεται, είναι ο συνθέτης που όμως το δημιούργημά του είναι εντελώς άυλο, είναι έμπνευση. Με τη σύγχρονη τεχνολογία, αρκεί να έχει εκφράσει αισθητά με κάποιον τρόπο την έμπνευσή του και αυτή παίρνει κανονικά το δρόμο της με τους αρκετά σαφείς κανόνες του εμπορίου. Ναι, αλλά αυτός; Που, μην ξεχνάμε, πρέπει να ζήσει, αλλά και να δημιουργεί; Μόλις εκφρασθεί κατά κάποιον τρόπο το μουσικό έργο παρουσιάζεται στο διαδίκτυο (πάει η αρχαία πια τεχνολογία με τους δίσκους) δωρεάν σε όποιον θέλει να το ακούσει. Το "διαδίκτυο" είναι στην πραγματικότητα μια τεράστια διεθνής επιχείρηση, που αποτελείται από ένα σύστημα πλήθους υλικών στοιχείων. Αυτό λοιπόν, διατηρεί το προνόμιο να παρουσιάζει ταυτόχρονα με το μουσικό έργο και κάποια, εντελώς άσχετη, διαφήμιση. Ο διαφημιζόμενος λοιπόν είναι εκείνος που πληρώνει για να απολαύσει ο χρήστης, ο εραστής του έργου, ενώ ο δημιουργός έχει τελείως παρακαμφθεί. Οικονομικά, το άκουσμα του έργου γίνεται το δόλωμα για να δει ο ακροατής τη διαφήμιση, ενώ θα όφειλε πάρεργο της ακρόασης να είναι η θέαση της διαφήμισης. Πώς θα μπορούσε λοιπόν να αμείβεται ο δημιουργός στο "ρελαντί", για να επιβιώνει, και πώς για το έργο του που είναι προϊόν πνευματικού μόχθου;

Μένει η σχέση προσφοράς και ζήτησης. Όσο περισσότεροι ακούν το μουσικό έργο, και όσο πιο σπάνιο, πρωτότυπο δηλαδή είναι, τόσο περισσότερο τιμάται. Αν εγώ γράψω μουσική με τις συνταγές του Mozart, θα βγει ένα ωραίο έργο, αλλά όχι μοναδικό. Μοναδική στην εποχή της ήταν η Ιεροτελεστία της Άνοιξης του И. Стравинский. Ναι, μεγάλη η αξία της. Πώς θα πληρωνόταν όμως σήμερα, που ακούμε τη μουσική του στο U-tube;

Το πνευματικό έργο είναι προϊόν ενός χαρίσματος (ταλέντου), επίπονου μόχθου, αλλά και τύχης. Για το χάρισμα και για την τύχη, δεν βλέπω γιατί να αμειφθεί κάποιος ιδιαίτερα, πέρα από το ελάχιστο "ρελαντί" που δικαιούνται όλοι οι πολίτες. Ο επίπονος μόχθος όμως αξίζει κάθε ιδιαίτερη ικανοποίηση. Κάθε είδος τέχνης ενοποιεί συναισθηματικά τους θεατές, ακροατές, αναγνώστες της, κάθε επιστημονική επινόηση ικανοποιεί ανάγκες, τελικά ικανοποιείται η κοινωνία. Όλα τα μέλη μιας κοινωνίας ευχαριστιόνται (ή οργίζονται ή πενθούν ή έχουν άλλα κοινά συναισθήματα) με το ίδιο ερέθισμα. Όσο μεγαλύτερη είναι η επίδραση στην κοινωνία του δημιουργήματος, τόσο μεγαλύτερη είναι η αξία του. Και αυτό σημαίνει, αντίστοιχα, ότι σημαντικό μέρος της αμοιβής του δημιουργού οφείλει να το καταβάλει η κοινωνία μάλλον παρά οι χρήστες που απολαμβάνουν την έμπνευση. Τέτοιος ήταν, ο ρόλος των χορηγών στην αρχαία δημοκρατία.