Μύθοι για τη δημιουργία

Διάβαζα τελευταία ένα βιβλίο του Νίκου Κανακάρη για τους μύθους που αφορούν τη δημιουργία. Έχει συλλέξει περί τους 200 μύθους διαφόρων λαών που αφορούν το πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος και ο άνθρωπος. Με έβαλε σε σκέψεις. Πρώτη είναι ότι για να πιστεύουν όλοι οι λαοί πως υπάρχει μια ανώτερη δημιουργός δύναμη, πάει να πει πως αυτή υπάρχει! Κι όμως δεν είναι βέβαιο πως έτσι είναι. Δεν υπάρχει απόδειξη διασταυρωμένη με τις αισθήσεις μας. Μια άλλη σκέψη είναι πως μπορεί να είναι φυσικό μας, από τη φτιάξη μας να πιστεύουμε πως υπάρχουν ανώτερες δυνάμεις. Ούτε αυτό φαίνεται βέβαιο. Ένα άλλο οικουμενικό φαινόμενο είναι πως όλοι οι άνθρωποι μιλάμε, έχομε μια γλώσσα. Η γλώσσα όμως μαθαίνεται, δεν γεννιόμαστε μ΄ αυτήν. Αν κάποιο παιδί δεν είχε γεννηθεί μέσα σε μια κοινωνία δεν θα είχε μάθει ποτέ να μιλάει. Ασφαλώς γεννιόμαστε με την ικανότητα να μαθαίνουμε να μιλάμε. Η ικανότητα αυτή έχει τρεις συνιστώσες. Κύρια είναι ότι μόνον εμείς οι άνθρωποι μπορούμε να σχηματίζουμε δευτεροβάθμια αντανακλαστικά. Δηλαδή, όλα τα ζώα, τουλάχιστον τα πολυκύτταρα, γεννιόνται με φυσικά αντανακλαστικά. Τα θερμόαιμα σπονδυλωτά μπορούν να κάνουν κάτι σπουδαίο, να μαθαίνουν. Δηλαδή δύο διαφορετικά και ανεξάρτητα ερεθίσματα προσπίπτουν ταυτόχρονα σε δυο αισθητήριά μας, που η διέγερση του ενός συνεπάγεται αντανακλαστική ανταπόκριση του ζώου, κίνηση ή έκκριση. Μετά από λίγες επαναλήψεις, η ανταπόκριση που από τη φύση της γίνεται μόνο μετά από διέγερση του ενός αισθητηρίου τώρα γίνεται και από τη διέγερση του άλλου. Αυτό είναι το εξαρτημένο αντανακλαστικό που σημαίνει μάθηση. Οι άνθρωποι όμως μπορούμε να σχηματίζουμε δευτεροβάθμια αντανακλαστικά και όταν ένα ερέθισμα συμπίπτει με προσχηματισμένο εξαρτημένο αντανακλαστικό. Έτσι μαθαίνομε όχι μόνο να συνδυάζουμε τη θέα ενός κουδουνιού με τον ήχο του κουδουνίσματος, αλλά και τη λέξη κουδούνι με τον ήχο που προκαλεί. Δεύτερη συνιστώσα είναι η μοναδική ευελιξία της γλώσσας μας που μας επιτρέπει να αρθρώνουμε μεγάλη ποικιλία ήχων. Τρίτη είναι η διαβίωσή μας μέσα σε μια κοινωνία. Λέει κάποιος μια λέξη, ένας άλλος απαντά με άλλη, ο πρώτος την ακούει και τώρα στη σκέψη του πρώτου υπάρχουν και οι δύο λέξεις που, αφού βρίσκονται μέσα στον ίδιο νου μπορούν να συγκριθούν. Έτσι οι εικόνες που σχηματίζομε μέσα μας είναι περίπου ίδιες σε όλους τους ομόγλωσσους ανθρώπους. Γεννιόμαστε λοιπόν με κάποιες ικανότητες που μας επιτρέπουν να επικοινωνούμε με τη γλώσσα. Δεν γεννιόμαστε με την ικανότητα να μιλάμε, διότι τότε όλοι οι άνθρωποι θα είχαμε την ίδια γλώσσα, ενώ υπάρχουν σήμερα μερικές χιλιάδες γλώσσες. Αντίστοιχα μπορώ να φαντασθώ πως γεννιόμαστε με την ικανότητα να πιστεύουμε σε υπερφυσικές δυνάμεις, όχι με τη γνώση υπερφυσικών δυνάμεων. Ποια είναι όμως αυτή η ικανότητα;

Κάθε τι που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας γύρω μας είτε το έχομε κατασκευάσει εμείς, ή υπάρχει χωρίς εμείς (ή οποιοσδήποτε άλλος) να το έχει κατασκευάσει. Τέτοια είναι η θάλασσα, τα βουνά, ο ήλιος, τα σύννεφα, τα ποτάμια, ο κεραυνός, η μέρα και η νύχτα, τα πάντα δηλαδή. Αφού λοιπόν κάποια αντικείμενα ή φαινόμενα έχουν προκύψει από εμάς φανταζόμαστε πως και όλα αυτά τα έχουν δημιουργήσει κάποιοι. Καθώς η διάρκεια ζωής αυτών των έξω από εμάς αντικειμένων και φαινομένων είναι πολύ μακρύτερη από τη διάρκεια της ζωής μας, φανταζόμαστε πως και οι δημιουργοί τους είναι πολύ μακροβιότεροι ή και αθάνατοι, σαν τη γη ή τον ήλιο να πούμε.

Σε όλες τις μυθολογίες λοιπόν συναντάμε την πίστη πως κάποιος με ποικίλους τρόπους δημιούργησε τον κόσμο. Καθώς ό,τι έχει δημιουργηθεί τείνει και να εξαφανίζεται, φανταζόμαστε πως υπάρχει και κάποιος δεύτερος πανίσχυρος που ανταγωνίζεται το θεϊκό έργο της δημιουργίας. Και να η έννοια του καλού και του κακού. Καλό είναι ό,τι δημιουργεί, ό,τι αγωνίζεται κατά της εντροπίας, κακό είναι ό,τι αποσυνθέτει, αυξάνει την εντροπία.

Αυτές οι ανώτερες, μη αισθητές, αλλά φανταστικές δυνάμεις είναι αδύνατο να ξέρουμε πώς γεννήθηκαν, πώς δημιουργήθηκαν από το μηδέν. Αυτό δεν πρέπει να μας εκπλήσσει, αφού και η επικρατέστερη σήμερα επιστημονική εξήγηση για τη δημιουργία του Σύμπαντος υποθέτει ότι τα πάντα δημιουργήθηκαν με μια ασύλληπτη έκρηξη, το Big Bang, πριν από πολλά δισεκατομμύρια έτη. Αλλά αυτό που εξερράγηκε πώς δημιουργήθηκε; Η επιστήμη δεν έχει υπόθεση σχετική. Ένα άλλο είναι η ένωση που μπορεί να γίνεται μεταξύ υπερφυσικών δυνάμεων. Η φαντασίωση που πιστεύομε εμείς, Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι, Εβραίοι, θεωρεί ενιαίες τέτοιες δυνάμεις όπως είναι ο Σιλωάμ, ο Σαβαώθ και ο Γιαχβέ (Ιεχωβάς). Επιπλέον, παρά τον ισχυρισμό περί μονοθεϊσμού, η θρησκεία μας δέχεται πως υπάρχουν και άλλες υπερφυσικές δυνάμεις, όπως ο Διάβολος ή Σατανάς ή Εωσφόρος ή Βεελζεβούλ, που προσωποποιούν το κακό. Αυτές οι δυνάμεις δεν έχουν δική τους βούληση, απλώς αντιστρατεύονται το θείο, δημιουργικό έργο του Θεού. Ακόμη, υπάρχουν και άλλες υπερφυσικές δυνάμεις που μεταφέρουν τη βούληση του Θεού στους ανθρώπους. Είναι οι Άγγελοι, με τρεις ταξιάρχες, τους Μιχαήλ (=ποιος είναι δυνατός σαν το Θεό), Γαβριήλ (=άνθρωπος Θεού), και Ραφαήλ (=ο Θεός θεραπεύει). Καθένας τους έχει την ειδικότητά του, ενώ υπάρχουν απειράριθμα τάγματα αγγέλων τα Σεραφείμ και Χερουβίμ. Οι άγγελοι επίσης δεν έχουν δική τους βούληση, αλλά μεταφέρουν τη βούληση του Θεού στους ανθρώπους, έχουν όμως δύναμη, όπως οι απεσταλμένοι του άρχοντα σε ένα κράτος περιβάλλονται από εξουσία.

Κάποιοι μύθοι ανάγουν την αρχή του κόσμου σε υπερφυσικά ζώα, ένα Κόρακα, Αετό, Χελώνα κλπ. Σε πολλούς μύθους αναφέρονται κατακλυσμοί που έπνιξαν το Σύμπαν, αλλά γλίτωσε ένα μόνο ζευγάρι κι από αυτό καταγόμαστε όλοι εμείς. Η έννοιες του Καλού και του Κακού υπάρχουν σχεδόν σε όλους τους μύθους. Οι σχέσεις μεταξύ των ποικίλων υπερφυσικών δυνάμεων αποτελούν μια απέραντη μεγέθυνση των σχέσεων μεταξύ των ποικίλων ανθρώπινων φυλών.

Το μεγάλο άλμα της ανθρωπότητας ήταν όταν αρχίσαμε να κατασκευάζουμε εργαλεία. Η κατασκευή τους σήμαινε από τη μια ανάλυση των στοιχείων που αποτελούν το καθετί γύρω μας. Από την άλλη την ανασύνθεση αυτών των στοιχείων σε εργαλεία, έτσι που να εξυπηρετούν τις ανάγκες και επιθυμίες μας. Αυτή η διαδικασία μας έγινε συνήθεια και αρχίσαμε να αναλύουμε τα στοιχεία που αποτελούν τα πάντα και που εμείς δεν μπορούμε να τα ανασυνθέσουμε. Αλλά τέτοια γιγαντιαία αντικείμενα και φαινόμενα υπάρχουν. Κι εμείς προσπαθούμε να αναλύσουμε και ανασυνθέσουμε προς όφελός μας τα στοιχεία που αποτελούν τις φανταστικές ανώτερες δυνάμεις. Έτσι δημιουργείται μέσα μας η ανάγκη να πιστεύουμε στην ύπαρξή τους.