Κλειδί και κλειδαριά

Διάβαζα πως στις ΗΠΑ ανακαλύφθηκε μια μεγάλη λίμνη που ο πυθμένας της είναι καλυμμένος με τεράστια μεταλλεύματα λιθίου. Πολύ σημαντικό για δυο λόγους. Πρώτο, το λίθιο είναι πολύτιμο για πολλά πράγματα, αλλά κυρίως για τις μπαταρίες μακράς διάρκειας, όπως αυτές που χρησιμοποιούνται στα ηλεκτροκίνητα αμάξια. Δεύτερο, κοιτάσματα λιθίου βρίσκονται σήμερα κυρίως στην Κίνα, από την οποίαν εξαρτάται η παγκόσμια βιομηχανία ηλεκτροκίνησης. Ναι, αλλά η κατεργασία των κοιτασμάτων σημαίνει παραγωγή τεράστιων ποσοτήτων τοξικών προϊόντων, που δεν ανακυκλώνονται, τουλάχιστον εύκολα. Η ρύπανση του πλανήτη αυξάνεται τεράστια. Και γιατί να μην ανακυκλώνουμε το λίθιο (και τα λοιπά εξαρτήματα) από ό,τι φθείρεται και πέφτει σε αχρηστία;

Ως πριν από λίγες δεκαετίες, όταν χαλούσε ένα αυτοκίνητο, το διορθώναμε με ένα κατσαβίδι και ένα σφυρί. Μερικές φορές χρειαζόταν να αλλάξουμε ένα εξάρτημά του, που το βρίσκαμε πάμφθηνα από ένα γύφτο που είχε περιμαζέψει πεταμένα αυτοκίνητα του ίδιου τύπου και είχε αποθηκεύσει όλα τα μέρη του αν διατηρούνταν σε καλή κατάσταση. Ένα αυτοκίνητο, και κάθε προϊόν απαιτεί να δουλεύουν όλα τα εξαρτήματά του καλά, για να λειτουργεί κι αυτό όπως πρέπει. Ένα να χαλάσει, πρέπει να το διορθώσουμε ή να πετάξουμε το προϊόν και να αγοράσουμε καινούργιο. Ως πριν από λίγες δεκαετίες, οι γονείς και παππούδες μας αγόραζαν ό,τι πιο καλό και ανθεκτικό μπορούσαν για να το έχει η οικογένεια όταν θα είχαν αυτοί πεθάνει. Τώρα, κανένας δεν θέλει τα έπιπλα και τα εργαλεία του παππού. Υπάρχουν πιο σύγχρονα, πιο βολικά, στη χρήση τους· και πιο ωραία· και λιγότερο ανθεκτικά. Γιατί λιγότερο ανθεκτικά; Μα είναι προφανές. Για να χαλάσουν γρήγορα και να υποχρεωθούν οι χρήστες τους να αγοράσουν καινούργια. Έτσι θα επιζήσουν οι βιομηχανίες. Πρέπει όμως να αντιμετωπίσουν και τη δυνατότητα της διόρθωσης των εξαρτημάτων. Εύκολο πια. Τα διάφορα εξαρτήματα ενός συνόλου ταιριάζουν μεταξύ τους, όπως η κλειδαριά με το κλειδί. Το ταίριασμα γίνεται σήμερα με μικρομοριακές παραλλαγές στις επαφές των εξαρτημάτων. Λίγο να διαφέρει στην κλειδαριά το εκμαγείο του κλειδιού και η πόρτα δεν ανοίγει. Η δικαιολογία είναι ότι έτσι αυξάνεται η ασφάλεια. Σωστό. Αλλά αυτή η λογική βλέπομε πού φθάνει.

Φυσικά απόλυτη ασφάλεια δεν υπάρχει. Ένας καλός κλειδαράς (και ένας καλός ληστής) μπορεί να ανοίξει οποιαδήποτε κλειδαριά. Και ένας καλός υποκλοπέας μπορεί να χακάρει οποιοδήποτε "ασφαλές" πρόγραμμα. Μπορεί ακόμη και να κατασκευάσει ηλεκτρονικούς "ιούς", που, σαν τους βιολογικούς, μπορούν να νοθεύουν, και αχρηστεύουν όλες τις λειτουργίες, μάλιστα πολλαπλασιάζονται εκμεταλλευόμενοι τις δυνατότητες που διαθέτουν τα ίδια τα προγράμματα. Από την άλλη, η τοξική επίδραση στο περιβάλλον προχωρεί ακάθεκτη. Σε λίγες μόνο δεκαετίες θα έχει φθάσει στο σημείο να αυτοπολλαπλασιάζεται, σε ένα φαύλο κύκλο που κανένας δεν θα μπορεί πια να τον σταματήσει, ώσπου να εξαντληθούν όλα τα χρήσιμα αποθέματα του πλανήτη μας. Ή ώσπου να γίνει τόσο τοξικό, χημικά, θερμικά, ραδιολογικά κλπ το περιβάλλον, που να μην είναι δυνατή η συνέχιση της ανθρώπινης (τουλάχιστον) ζωής.

"Μπα! δεν θα γίνει. Ψίθυροι είναι. Για να ποτίζεται ο κόσμος με αγωνία και να πλουτίζουν κάποιοι σε βάρος άλλων. Άλλωστε το λέει και ο ηγέτης της μεγαλύτερης παγκόσμιας δύναμης". Πάντως, με πιθανότητες που επιβεβαιώνονται με όλα τα διαθέσιμα επιστημονικά μέσα, η θερμοκρασία του πλανήτη ανεβαίνει, ενώ η ανθρώπινη δραστηριότητα είτε την προκαλεί ή την επιταχύνει, και τα ακραία καιρικά φαινόμενα γίνονται ολοένα πιο συχνά. Το βλέπομε ήδη με μακροχρόνιες ξηρασίες και πυρκαγιές που εναλλάσσονται με πλημμύρες. "Μπα! τέτοια φαινόμενα τα βλέπαμε και στο παρελθόν". Ναι, αλλά με τέτοια συχνότητα; Εξάλλου δεν χρειάζεται επιστήμη. Τα αποθέματα της γης είναι τεράστια, αλλά πεπερασμένα. Είναι ο θησαυρός της γης, δεν είναι κεφάλαιό της που αυτοπολλαπλασιάζεται. Μοναδικό κεφάλαιο της γης είναι η Ζωή πάνω της.

Η αντιμετώπιση του προβλήματος χρειάζεται θυσίες. Να μειωθούν τα κέρδη των πλουσίων. Να χάσουν τη δουλειά τους άγνωστο πόσοι εργαζόμενοι. Να δυσκολευτεί η ζωή των καταναλωτών που έχουν συνηθίσει να χρησιμοποιούν τα ολοένα νεότερα προϊόντα, πιο βολικά για τις ανάγκες (και επιθυμίες) τους. Ποιος πολιτικός σε όλο τον κόσμο θα τολμήσει να εφαρμόσει τους αναγκαίους κανόνες που θα αντιμετωπίσουν τέτοια προβλήματα; Η αβεβαιότητα για το μέλλον φέρνει άγχος, αλλά και ελπίδα. Ούτε πια το άγχος τοποθετούμε σε κάποια μεταφυσική κόλαση ούτε την ελπίδα σε ένα μεταφυσικό παράδεισο. Ο φόβος κι η ελπίδα αφαιρούν ελευθερία. "Δεν φοβάμαι τίποτα, δεν ελπίζω τίποτα, είμαι ελεύθερος" (Ν. Καζαντζάκης). Ο ολοκληρωτισμός δεν σώζει την κατάσταση. Οι δικτάτορες στηρίζονται στην υποστήριξη των πλουσίων. Αλλιώς πώς να πληρώσουν δελεάζοντας τους οπλοφόρους που σ΄ αυτούς βασίζονται, ενώ οι αιτίες δεν αντιμετωπίζονται. Ένας συνδυασμός ολοκληρωτισμού με κοινοκτημοσύνη δοκιμάστηκε και, αφού πρόσφερε ό,τι μπορούσε να προσφέρει στην ΕΣΣΔ, όπως αντιμετώπιση μιας βάρβαρης εκστρατείας, κατέρρευσε. Η Κινεζική παραλλαγή πέτυχε αρκετά πράγματα, αλλά με θυσία πολλών εκατομμυρίων πολιτών.

Μένει η Δημοκρατία. Όχι η κοινοβουλευτική, προεδρευόμενη, προεδρική, αστική, σοσιαλιστική, εθνική κλπ δημοκρατία, διότι κάθε επίθετο που βάζομε μπροστά στη δημοκρατία την περιορίζει κι αυτή παύει να υπάρχει. Και το επίθετο "Αθηναϊκή", την πλησιάζει, αλλά δεν την φθάνει, αφού ήταν δημοκρατία μόνο των πολιτών, εξαιρώντας τις γυναίκες, τους μετοίκους και τους δούλους. Και ήταν ηγεμονία των συμμάχων. Δημοκρατία λοιπόν. Η σύνθεση μιας παγκόσμιας βουλής που έχει προκύψει με κλήρωση ανάμεσα στα 8 δισεκατομμύρια των ανθρώπων που υπάρχουν, είναι απίθανο να χακαρισθεί, ακριβώς επειδή, έχοντας προκύψει από κλήρωση, είναι άγνωστη, απρόβλεπτη. Αν αυτή γίνει παγκόσμια εξουσία, αυτή θα είναι η μόνη που θα μπορεί να τιθασεύσει τους ασύλληπτους κινδύνους που μας απειλούν, ένα πυρηνικό ολοκαύτωμα, μια "επανάσταση" της ρομποτεχνητής νοημοσύνης, την υπερθέρμανση του πλανήτη, το ενδεχόμενο πανδημιών, την εξάντληση των γήινων πόρων. Καθένας μας είναι ένα μικρό πετραδάκι στο μωσαϊκό που παριστάνει το όραμα της δημοκρατίας. "Θέλει νεκρούς χιλιάδες νάχει στους τροχούς" (Ο. Ελύτης). Πρέπει να κατανικήσουμε προκαταλήψεις μας. Να πάψουμε να θεωρούμε πως η λευκή (ή οποιαδήποτε άλλη) φυλή είναι ανώτερη από τις άλλες. Πως οι μορφωμένοι (πώς ορίζεται η μόρφωση - πάντως όχι με πτυχία) είναι ανώτεροι από τους αμόρφωτους. Πως οι πλούσιοι είναι ισχυρότεροι από τους φτωχούς (το ολοένα μεγαλύτερο πλήθος των ολοένα φτωχοτέρων γίνεται ισχυρότερο από την ολοένα περιοριζόμενη ολιγαρχία των ολοένα πλουσιοτέρων). Καθένας μας είναι ένα μικρό πετραδάκι στην προσπάθεια να ξεπεραστούν οι προκαταλήψεις που προβάλλονται από τα ΜΜΕ και πείθουν τους αφελείς να πολεμούν ενάντια στα πραγματικά συμφέροντά τους.