Black Friday: Οι ρίζες στις ΗΠΑ, οι προσφορές στην Ελλάδα και ο οδηγός για τους καταναλωτές

Η τοποθέτηση ενός... χρωματικού προσδιορισμού μπροστά από μια ημέρα ή μια χρονική περίοδο, συνήθως περιγράφει συναισθήματα. Στην περίπτωση του μαύρου, περιγράφει καταθλιπτικές, δύσκολες, ή σκοτεινές εποχές. Για τη σημερινή ημέρα, ωστόσο, τη Black Friday, τα πράγματα είναι αρκετά διαφορετικά. Η «Μαύρη Παρασκευή» είναι -έστω και θεωρητικά- μέρα χαράς, καθώς αποτελεί τη μέρα που οι καταναλωτές ψωνίζουν σε τιμές... ονειρικές και οι έμποροι πουλάνε ό,τι έχουν και δεν έχουν.

Η προέλευση του όρου, παρά το γεγονός ότι είναι σχετικά καινούρια -εμφανίζεται κοντά στα 50s-60s- είναι από τις Ηνωμένες Πολιτείες, όμως κανείς δεν μπορεί να πει με σαφήνεια από πού ακριβώς προέρχεται.

Μια από τις επικρατέστερες ερμηνείες είναι ότι, καθώς σηματοδοτεί την πρώτη Παρασκευή μετά την Ημέρα των Ευχαριστιών, κατά την οποία οι καταναλωτές αρχίζουν τα ψώνια για τα Χριστούγεννα, οι εμπορικές επιχειρήσεις αρχίζουν να γράφουν κερδοφορία. Για να γυρίσουν, κατά την οικονομική ορολογία από το «κόκκινο», δηλαδή το γράψιμο ζημιών, στο μαύρο, δηλαδή το κέρδος ή τον ισοσκελισμό και για να εκμεταλλευτούν την αυξημένη κίνηση της χριστουγεννιάτικης περιόδου, οι έμποροι ξεστοκάρουν, πουλώντας τα εμπορεύματα που σύντομα θα αποτελούν αυτά της προηγούμενης σεζόν, σε τιμές πολύ κοντά στο κόστος, ή και κάτω από αυτό.

Η ερμηνεία η οποία, ωστόσο, κερδίζει έδαφος τα τελευταία χρόνια, είναι αυτή για την οποία υπάρχουν γραπτές αποδείξεις: Με τον όρο να καταγράφεται στην αμερικανική αγορά περίπου το 1950, η πρώτη φορά που εμφανίζεται γραπτώς είναι σε μια διαφήμιση σε τεύχος του «The American Philatelist», ένα περιοδικό για συλλέκτες γραμματοσήμων, το 1966. Ένα αρχειοθετημένο απόσπασμα αυτής της διαφήμισης, αναλύθηκε από το Τμήμα Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου της Ιντιάνα, το οποίο συμπέρανε: «Black Friday είναι το όνομα το οποίο έδωσε το Αστυνομικό Τμήμα της Φιλαδέλφειας για την Παρασκευή μετά τη Μέρα των Ευχαριστιών. Δεν αποτελεί έναν καλό όρο για τους αστυνομικούς. Η "Μαύρη Παρασκευή" ανοίγει επίσημα την περίοδο των χριστουγεννιάτικων αγορών στο κέντρο της πόλης και συνήθως φέρνει τεράστια μποτιλιαρίσματα και υπερπλήρη πεζοδρόμια, καθώς τα καταστήματα στο κέντρο της πόλης κατακλύζονται από το άνοιγμα μέχρι το κλείσιμο».

Υπάρχουν και άλλα στοιχεία που δείχνουν ότι αυτός ο όχι και τόσο... κολακευτικός όρος προέρχεται από την Αστυνομία της Φιλαδέλφειας. Ο αστυνομικός ρεπόρτερ και αρθρογράφος του Philadelphia Bulletin, Joseph P. Barrett, θυμήθηκε το ρόλο του στη χρήση του όρου Black Friday σε ένα άρθρο του Philadelphia Inquirer το 1994 με τίτλο "This Friday Was Black With Traffic" (Αυτή η Παρασκευή ήταν μαύρη με κίνηση): «Το 1959, το παλιό Evening Bulletin με τοποθέτησε στη διοίκηση της αστυνομίας, εργαζόμενο στο Δημαρχείο. Ο Nathan Kleger ήταν ο αστυνομικός ρεπόρτερ που κάλυπτε το Center City για το Bulletin. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, ο Kleger και εγώ φτιάξαμε ένα πρωτοσέλιδο ρεπορτάζ για την Ημέρα των Ευχαριστιών και οικειοποιηθήκαμε τον αστυνομικό όρο "Μαύρη Παρασκευή" για να περιγράψουμε τις τρομερές συνθήκες κυκλοφορίας».

Ωστόσο, η τοπική αστυνομία δεν ήταν η μόνη που απεχθανόταν αυτή την ημέρα. Η αναλογία του προσωπικού πωλήσεων προς τους πελάτες προκαλούσε ένα χάος για τους έργαζόμενους, με αποτέλεσμα ένα άλλο... έθιμο εκείνη την εποχή να είναι οι πωλητές να δηλώνουν άρρωστοι αυτή την ημέρα για να παρατείνουν το Σαββατοκύριακο των διακοπών τους για την Ημέρα των Ευχαριστιών και για να αποφύγουν το πανδαιμόνιο.

Όμως και σε ένα άλλο αρχειοθετημένο απόσπασμα από ένα άρθρο με τίτλο «Συμβουλές για καλές ανθρώπινες σχέσεις για στελέχη εργοστασίων», το οποίο δημοσιεύθηκε σε ένα τεύχος του 1951 του περιοδικού Factory Management and Maintenance, ο συγγραφέας καυτηριάζει αυτό το... έθιμο των «ξαφνικών ασθενειών» την Παρασκευή μετά την Ημέρα των Ευχαριστιών: «Η "Παρασκευή μετά τις Ευχαριστίες" είναι μια ασθένεια δεύτερη σε επιπτώσεις μετά τη βουβωνική πανώλη. Τουλάχιστον έτσι αισθάνονται όσοι πρέπει να βγάλουν τη δουλειά, όταν έρχεται η "Μαύρη Παρασκευή". Το κατάστημα μπορεί να είναι μισοάδειο, αλλά κάθε απών ήταν άρρωστος - και μπορεί να το αποδείξει».

Ανεξαρτήτως αυτών, οι -ορισμένες φορές εξωπραγματικές- προσφορές, ειδικά σε ηλεκτρονικά είδη, τα τελευταία χρόνια προκαλούν εικόνες πανδαιμόνιου στο εξωτερικό κυρίως στην Αγγλία και τις ΗΠΑ. Καταναλωτές κοιμούνται με υπνόσακους έξω από τις πόρτες καταστημάτων και ποδοπατώνται ή έρχονται στα χέρια για να προλάβουν το περιορισμένο στοκ που δίνεται σε τιμή εξευτελιστική. Έχουν καταγραφεί ως και θάνατοι (!) αλλά και τραυματισμοί για τις προσφορές της Black Friday σε πολυκαταστήματα.

Η Ελλάδα, οι «προσφορές» και ο οδηγός επιβίωσης

Στην Ελλάδα, το «έθιμο» της Black Friday εισήχθη -φυσικά από την Αμερική- πολύ πρόσφατα, το 2015. Γνώρισε πολύ γρήγορα επιτυχία καθώς «τράβηξε» αρκετή πελατεία στα πολυκαταστήματα που το εφάρμοσαν πρώτα και έτσι ακόμα πιο γρήγορα εξελίχθηκε σε «θεσμό». Βέβαια, επειδή εδώ είναι Ελλάδα, ο Συνήγορος του Καταναλωτή, καταναλωτικές ενώσεις και οι Αρχές έχουν δεχθεί όλα αυτά τα χρόνια σωρεία καταγγελιών με αθέμιτες πρακτικές καταστημάτων. Ή, για να ακριβολογούμε, ξεκάθαρες απάτες. «Συνηθισμένο», μέχρι να γίνουν «έθιμο"» και οι έλεγχοι των Αρχών, ήταν να εμφανίζονται την ημέρα των προσφορών υποτιθέμενες εκπτώσεις, οι οποίες ωστόσο στην πραγματικότητα είναι τιμές... ακριβότερες από αυτές που υπήρχαν μέχρι και την προηγούμενη. Ή, καταστήματα να ανεβάζουν τις τιμές μια εβδομάδα πριν τη Black Friday και να τις κατεβάζουν στα... προηγούμενα επίπεδα τη μέρα της μεγάλης κίνησης. Πολυμήχανος ο Έλληνας όταν πρόκειται να αισχροκερδίσει...

Ενάντια στους... πολυμήχανους απατεώνες και τις «προσφορές», ο Συνήγορος του Καταναλωτή και το Ευρωπαϊκό Κέντρο Καταναλωτή Ελλάδας δίνουν συμβουλές πώς θα κάνουν τις αγορές τους οι πολίτες με τον καλύτερο τρόπο. Με τη Black Friday να πέφτει φέτος σήμερα, Παρασκευή 24 Νοεμβρίου 2023 και Cyber Monday την ερχόμενη Δευτέρα 27 Νοεμβρίου, οι καταναλωτές οι οποίοι «βομβαρδίζονται» από τις προσφορές για τις δύο αυτές ημέρες ώστε να κάνουν τις αγορές τους οφείλουν να έχουν ήδη κάνει έρευνα αγοράς για τα προϊόντα που ενδιαφέρονται να αποκτήσουν σε χαμηλότερες τιμές σε μια χρονική περίοδο που η ακρίβεια συνεχίζει να δοκιμάζει τα νοικοκυριά.

Ο Συνήγορος του Καταναλωτή και το Ευρωπαϊκό Κέντρο Καταναλωτή Ελλάδας συμβουλεύουν σχετικά:

Προσέχουμε τη διαθεσιμότητα των προϊόντων: Κάποιες φορές, πίσω από μία πολύ χαμηλή τιμή κρύβεται ένας αρκετά μεγάλος χρόνος αναμονής για την παράδοση, που μπορεί να μην ικανοποιεί πάντοτε τις άμεσες ανάγκες μας.

Επιβεβαιώνουμε την ορθότητα και εντιμότητα της προσφερόμενης εκπτωτικής τιμής: Ενίοτε, συμβαίνει οι εκπτώσεις να είναι πλασματικές και να μας ξεγελούν. Εντοπίζουμε και συμβουλευόμαστε εργαλεία που είναι διαθέσιμα online και μας δείχνουν σε βάθος χρόνου την εξέλιξη των τιμών των προϊόντων που μας ενδιαφέρουν. Επίσης, σημειώνουμε τις τιμές των προϊόντων πριν και μετά την εφαρμογή τυχόν εκπτώσεων, ώστε να μπορούμε εύκολα να τις συγκρίνουμε εκ των υστέρων και να γνωρίζουμε έτσι εάν πράγματι υφίσταται και ποιο είναι το αληθινό οικονομικό μας όφελος.

Προτιμούμε τη διεκπεραίωση της πληρωμής με αντικαταβολή ή ηλεκτρονικά μέσα, που μας δίνουν την εκ των υστέρων δυνατότητα αμφισβήτησης μιας ηλεκτρονικής συναλλαγής, εάν προκύψει προβληματική. Αποφεύγουμε την ολοσχερή εξόφληση των προϊόντων μέσω τραπεζικής κατάθεσης πριν από την παράδοσή τους, εκτός εάν εμπιστευόμαστε απόλυτα το κύρος και την εμπορική φήμη του πωλητή.

Όταν αγοράζουμε εξ αποστάσεως, βεβαιωνόμαστε ότι στην ιστοσελίδα του εμπόρου αναγράφονται όλα τα κατά νόμο στοιχεία ταυτότητας (π.χ. η εμπορική επωνυμία του) και επικοινωνίας (πλήρης ταχυδρομική διεύθυνση εγκατάστασης). Για ακόμα μεγαλύτερη εξασφάλιση, αναζητούμε εάν παρέχονται επιπλέον ταυτοποιητικά στοιχεία, όπως αριθμός καταχώρησης στο Γενικό Εμπορικό Μητρώο και ΑΦΜ.

Στην τελική τιμή αγοράς των προϊόντων συνυπολογίζουμε τυχόν έμμεσα έξοδα (π.χ. κόστος αντικαταβολής, μεταφοράς, ασφάλισης, κ.λπ.), ώστε να έχουμε πλήρη εικόνα της πραγματικής οικονομικής μας επιβάρυνσης.

Υποβάλλουμε το συντομότερο μετά την παραλαβή ενός προϊόντος και, πάντως, εντός της νόμιμης προθεσμίας των 3 ημερών προς την ταχυδρομική επιχείρηση που πραγματοποίησε την επίδοση τις επιφυλάξεις μας για τυχόν εμφανείς φθορές, δεδομένου ότι μπορεί να προκλήθηκαν κατά τη μεταφορά και να δικαιούμαστε αποζημίωση. Επικοινωνούμε, οπωσδήποτε, και με το κατάστημα πώλησης το συντομότερο, προκειμένου να διερευνήσουμε την πιθανότητα ένα προϊόν να έφερε εξ αρχής (πριν από τη μεταφορά) φθορές ή ζημιές.

Ενημερωνόμαστε για την πολιτική ακύρωσης συναλλαγών και επιστροφών προϊόντων που εφαρμόζουν τα καταστήματα, με τα οποία συναλλασσόμαστε. Γνωρίζουμε καλά ότι τα δικαιώματα της υπαναχώρησης στις εξ αποστάσεως αγορές, καθώς επίσης της δωρεάν διόρθωσης ή αντικατάστασης ελαττωματικών προϊόντων αποτελούν θεσπισμένα δικαιώματα των καταναλωτών, που εξασφαλίζονται από τον νόμο, και δεν παρασυρόμαστε από εσφαλμένους και παραπλανητικούς ισχυρισμούς των πωλητών ότι δήθεν αποτελούν προνομιακές -μοναδικές και πρόσθετες- παροχές.

Προβληματιζόμαστε έντονα με τιμές που είναι υπερβολικά χαμηλές, ιδίως όταν το εύρος τους βρίσκεται αρκετά μακριά από τον συνήθη ανταγωνισμό για τα αντίστοιχα προϊόντα ή όταν πρόκειται για διαφημιστικές καταχωρήσεις προϊόντων αποκλειστικά σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς ελλοχεύει σοβαρός κίνδυνος εξαπάτησης.

Εάν αγοράζουμε διαδικτυακά από τρίτες (εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης) χώρες, δεδομένου ότι η Black Friday είναι ένα διεθνές εκπτωτικό γεγονός, γνωρίζουμε καλά από πριν ότι τα εισαγόμενα προϊόντα επισείουν έξοδα εκτελωνισμού, τα οποία ενδέχεται να είναι πολλαπλάσια της αρχικής τιμής και να την επιβαρύνουν σημαντικά.

Δείχνουμε ιδιαίτερη προτίμηση σε καταστήματα που αναλαμβάνουν οικειοθελώς δέσμευση να επιλύσουν φιλικά μία καταναλωτική διαφορά μέσω του θεσμού της εξωδικαστικής επίλυσης (π.χ. μέσω του Συνηγόρου του Καταναλωτή), καθώς με αυτόν τον τρόπο τα δικαιώματα των καταναλωτών αποκτούν μεγαλύτερη αξία και εξασφαλίζονται ακόμα περισσότερο.

Πάνω απ’ όλα, δεν οδηγούμαστε σε βεβιασμένες ή παρορμητικές αποφάσεις μόνο και μόνο επειδή αυτή την περίοδο οι τιμές είναι χαμηλές, αγνοώντας τις πραγματικές μας ανάγκες και οικονομικές δυνατότητες. Με καλό ψάξιμο, αληθινές ευκαιρίες και χαμηλές τιμές υπάρχουν και μπορούν να εντοπιστούν σε διάφορα προϊόντα όλο τον χρόνο.