Διατήρηση της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς

Στο Δίκτυο των Ομάδων Προφορικής Ιστορίας που λειτουργούν ανά την Ελλάδα με στόχο την καταγραφή της συλλογικής και πολιτισμικής μνήμης που χάνεται στο χρόνο και την έκφραση της ιστορίας ως βιωμένης εμπειρίας, θα ενταχθεί το προσεχές διάστημα η ιστορική έδρα της Σύρου.

Με αφορμή τη διατριβή της, αλλά και την διαρκή επαφή της με τον οικισμό της Άνω Σύρου, η Πολεοδόμος και μέλος της Διοίκησης του Ινστιτούτου Σύρου, Δρ. Ελένη Λινάκη στράφηκε στη δημιουργία μιας ομάδας προφορικής ιστορίας που αποσκοπεί στη συλλογή προφορικών μαρτυριών (ιστοριών, αφηγήσεων κλπ.) με επίκεντρο τον μεσαιωνικό οικισμό.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η διατριβή της κ. Λινάκη έχει θέμα «Καταγραφή, αξιολόγηση και διαχείριση, της άυλης και υλικής πολιτιστικής κληρονομιάς ενός τόπου. Εφαρμογή στην Άνω Σύρου».

Μέσα από τα ταξίδια της στην πρωτεύουσα των Κυκλάδων, που η ίδια επισκέπτεται από 9 ετών, αλλά και μέσω της αδιάλειπτης παρουσίας και συμβολή της στις ετήσιες θερινές δράσεις του Ινστιτούτου Σύρου, η Διδάκτωρ του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου έχει ακούσει πολλές ενδιαφέρουσες ιστορίες από την Άνω Σύρο, τις οποίες δεν μπόρεσε να καταγράψει. Ωστόσο, η ευκαιρία αυτή θα δοθεί μέσα από τη λειτουργία της υπό ίδρυση Ομάδας προφορικής ιστορίας Άνω Σύρου με στόχο τη διατήρηση της άλυσης πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι ιστορίες που θα συλλεχθούν θα αποτελέσουν ένα ανοιχτό αποθετήριο. διαχρονικής ενίσχυσης, προσβάσιμο στο κάθε μέλος της ομάδας.

«Η μνήμη είναι ένα πάρα πολύ χρήσιμο εργαλείο για τους ανθρώπους. Χωρίς καταγεγραμμένη μνήμη, δεν έχουμε ιστορική πορεία και εξέλιξη», δηλώνει στην «Κοινή Γνώμη» η κ. Λινάκη.

Η φιλοσοφία του Δικτύου Ο.Π.Ι.

Ο θεσμός των ΟΠΙ γεννήθηκε με πρωτοβουλία της ιστορικού Τασούλας Βερβενιώτη, η οποία δημιούργησε την πρώτη Ομάδα Προφορικής Ιστορίας στην Κυψέλη, το 2011. Σήμερα, ο αριθμός των Ομάδων που δρουν σε διάφορους τόπους της Ελλάδας, ολοένα και αυξάνεται.

Η λειτουργία τους είναι αυτή ενός συνεργατικού project. Το ιστορικό αφήγημα που παράγουν δημιουργείται συμμετοχικά. Η ομάδα ορίζει το πεδίο της έρευνας ώστε να φτιάξει τον οδηγό συνέντευξης και στη συνέχεια επιλέγει τους αφηγητές και κάνει τις συνεντεύξεις. Κάθε μέλος παρουσιάζει στην ομάδα τη συνέντευξη του, πάνω στην οποία γίνονται σχόλια με κρίσεις, συγκρίσεις και επικρίσεις, συγκίνηση αλλά και γέλια και καλαμπούρια πολλές φορές. Οι αφηγητές γίνονται οικείοι, μέρος της συλλογικότητας. Μετά την απομαγνητοφώνηση των συνεντεύξεων το κάθε μέλος καταθέτει σε ένα κοινό αρχείο εκείνα τα αποσπάσματα που θεωρεί σημαντικά, τα οποία ταξινομούνται θεματικά ή και χρονολογικά.

Το οργανωτικό σχήμα είναι και αυτό συνεργατικό. Τα μέλη μιας ΟΠΙ δημιουργούν μια λίστα επικοινωνίας (google group) ώστε να επικοινωνούν τις ιδέες τους, τα νέα τους, αλλά και τα υλικά της δουλειάς τους. Η Τασούλα Βερβενιώτη που οργανώνει τα σεμινάρια είναι μέλος σε όλες τις λίστες για «θεωρητικές» παρεμβάσεις και πρόσθετο υλικό.

Με την αύξηση του αριθμού των ομάδων δημιουργήθηκε και το Συντονιστικό. Η πρώτη του συνάντηση έγινε το Δεκέμβριο 2014 και έπαιξε σημαντικό ρόλο στην οργάνωση της Γιορτής Προφορικής Ιστορία τον Ιούνιο 2015. Ωστόσο, απέκτησε λίστα επικοινωνίας (google group) το Δεκέμβριο 2015. Σε αυτήν έχει γραφτεί ένα μέλος από κάθε ΟΠΙ, το οποίο προωθεί τα μηνύματα που φτάνουν στο Συντονιστικό στην ομάδα του. Συνέρχεται κάθε τρεις μήνες. Συμμετέχει τουλάχιστον ένας/μία από κάθε ΟΠΙ και όποιος άλλος θέλει/ μπορεί. Τα πρακτικά προωθούνται σε όλες τις λίστες επικοινωνίας των ΟΠΙ.

Μια ΟΠΙ συνήθως ξεκινάει από έναν μικρό πυρήνα ανθρώπων που θέλει να διατηρήσει τη μνήμη μιας περιοχής ή ενός σημαντικού γεγονότος ή και τα δυο. Για να φτιαχτεί η ομάδα που θα συλλέξει τις προφορικές μαρτυρίες είναι απαραίτητο να οργανωθεί ένα σεμινάριο, ώστε να εκπαιδευτούν τα μέλη στην τεχνική της συνέντευξης, που αποτελεί το βασικό εργαλείο της προφορικής ιστορίας, αλλά και να αποκτήσουν κάποιες γενικές γνώσεις για το είναι η προφορική ιστορία.

Το σεμινάριο είναι το κομβικό σημείο για το ξεκίνημα μιας ΟΠΙ. Ωστόσο, πριν από αυτό, προηγούνται κάποιες άλλες ενέργειες. Απαραίτητη κρίνεται η ύπαρξη αίθουσας για τη διεξαγωγή του σεμιναρίου, η οποία να διαθέτει βίντεο – προτζέκτορα και αν είναι δυνατόν και ασύρματη σύνδεση στο διαδίκτυο (wi–fi), ενώ υποχρεωτική είναι και η κατοχή κατάλληλου εξοπλισμού: τουλάχιστον ενός επαγγελματικού μαγνητοφώνου και κάμερας. 

Δυο μήνες περίπου πριν την έναρξη του σεμιναρίου, ο Συντονιστής της ομάδας καλείται να φτιάξει και να κοινοποιήσει την Πρόσκληση Ενδιαφέροντος, η οποία θα συνοδεύεται από την Αίτηση και εάν είναι δυνατόν και το Πρόγραμμα.

Το τρίτο βήμα για τη δημιουργία μιας ΟΠΙ είναι το σεμινάριο. Συνήθως τα «μαθήματα» είναι τρίωρα (με ένα διάλειμμα στη μέση) και διαρκούν έξι εβδομάδες: 18 ώρες. Στο σεμινάριο οι συμμετέχοντες εισάγονται στην έννοια και στη μεθοδολογία της προφορικής ιστορίας, καταρτίζονται στην προετοιμασία πριν τη συνέντευξη, τη διαδικασία της συνέντευξης και στην αρχειοθέτηση του υλικού μετά τη συνέντευξη.

Εκδήλωση ενδιαφέροντος για την Ο.Π.Ι. Άνω Σύρου

Σημειώνεται ότι ενδιαφέρον για συμμετοχή στην Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Άνω Σύρου έχουν εκφράσει μέχρι στιγμής 25 άτομα, εκ των οποίων τα είκοσι από το νησί της Σύρου, ενώ νέα μέλη θα έχουν τη δυνατότητα να προστεθούν και μελλοντικά.

Όπως εξηγεί η Δρ. Ελένη Λινάκη, «πάρα πολύς κόσμος εντός οικισμού έχει μια ιστορία, που σχετίζεται με μοναδικά ήθη, έθιμα και γεγονότα που γίνονταν και δεν είναι γνωστά ή κατανοητά από όλους».

Προς το παρόν, η συγκρότηση της ομάδας αφορά δυο διακριτά μέρη. Στο πρώτο την παρακολούθηση του σεμιναρίου για τον τρόπο καταγραφής των προφορικών ιστοριών (http://oralhistorygroups.gr/) και στο δεύτερο την συλλογή υλικού ιστοριών. Όσοι ενδιαφέρονται να συμμετέχουν σε αυτή τη μοναδική εμπειρία, δεν έχουν παρά να συμπληρώσουν τη σχετική φόρμα.