50 χρόνια χωρίς τον Μάρκο

Μισός αιώνας συμπληρώθηκε χτες, Τρίτη, από την ημέρα που σίγησε η φωνή του μεγάλου Πατριάρχη του ρεμπέτικου, Μάρκου Βαμβακάρη.

Ο Συριανός σημαντικότερος ρεμπέτης που γεννήθηκε στην Άνω Σύρο, ο άνθρωπος που ξεκίνησε από παραπαίδι και λουστράκος στη Σύρο και κατέληξε να αφήσει πίσω του μία τεράστια παρακαταθήκη για την ιστορία του ελληνικού τραγουδιού, άφησε την τελευταία του πνοή σαν χθες, το 1972.

Ο Μάρκος Βαμβακάρης γεννήθηκε στις 10 Μαΐου του 1905 στο Σκαλί της Άνω Σύρας. Αν και από φτωχή οικογένεια, πολύ γρήγορα ασχολήθηκε με τη μουσική, αυτοδίδακτος, καθώς ο πατέρας του, πέραν από πλανόδιος πωλητής, έπαιζε και τσαμπούνα στα στενά της Άνω Σύρου, αλλά και της Ερμούπολης. Το «μικρόβιο» της μουσικής κληρονομικό, καθώς και ο παππούς του Μάρκου έγραφε τραγούδια. 

Οι «σπουδές» του κρατούν πολύ λίγο. Πολύ πριν τελειώσει το Δημοτικό, ο Μάρκος αναγκάζεται λόγω της φτώχειας να σταματήσει το σχολείο και να δουλέψει, καθώς κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο πατέρας του κατατάσσεται στο στρατό και κάπως έπρεπε να βγουν τα χρήματα για την επιβίωση της οικογένειας με τα έξι παιδιά. Έτσι, αρχικά πιάνει δουλειά στο κλωστήριο του Δεληγιάννη, όπου δούλευε η μητέρα του.

Στη συνέχεια, θα εργαστεί σε χασάπικο, σε μανάβικο, θα πουλήσει εφημερίδες και θα λουστράρει με το «κασελάκι» τα παπούτσια πλουσιότερων ανδρών που τότε σύχναζαν κυρίως στην Ερμούπολη. 

Άλλες πηγές θέλουν να το «σκάει» στα 12 χρόνια του και άλλες στα 17 του, ωστόσο ο Μάρκος αναζήτησε την τύχη του στον Πειραιά. 

Καταλήγει στα Ταμπούρια και εργάζεται στην εξόρυξη του γαιάνθρακα. Δοκιμάζει την τύχη του ως λιμενεργάτης, φορτοεκφορτωτής, εκδορέας στα σφαγεία και άλλες δουλειές. 

Όπως και οι περισσότεροι εργάτες της εποχής, τα βράδια του τα περνά σε τεκέδες και ταβερνεία, ώσπου μία βραδιά το 1924 ακούει για πρώτη φορά στη ζωή του μπουζούκι. Μαγεύεται. Παράλληλα με τη δουλειά, ο Μάρκος καταπιάνεται με το μπουζούκι, με δάσκαλό του τον Νίκο Αϊβαλιώτη και τελικά καταφέρνει να γίνει ένας από τους αναγνωρισμένα καλύτερους αυτοδίδακτους μπουζουξίδες.

Η λαϊκή καταγωγή του Μάρκου, η σκληρή δουλειά, τα βιώματα της φτώχειας, της ανέχειας, της παρανομίας, του κοινωνικού περιθωρίου, αλλά και η στενή επαφή του με τις μουσικές που «έφεραν» μαζί τους οι πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, δίνουν τις πρώτες ύλες, ώστε να γράψει τα πρώτα του τραγούδια, αφού απολύθηκε από το στρατό. 

Ο Μάρκος ηχογραφεί τα πρώτα του τραγούδια στις αρχές της δεκαετίας του ’30 και γίνεται πολύ γρήγορα πρωτοπόρος του νέου, για την εποχή, μουσικού ρεύματος που παίρνει την ονομασία «ρεμπέτικο». 

Μαζί με τον Γιώργο Μπάτη, τον Στράτο Παγιουμπτζή και τον Ανέστη Δελιά, φίλους του τότε, φτιάχνουν το 1934 την πρώτη ρεμπέτικη κομπανία. «Η τετράς η ξακουστή του Πειραιώς», γίνεται γνωστή και περιζήτητη από πολλά καφενεία και τεκέδες του Πειραιά. 

Ο Μάρκος επίσης συστηματοποιεί την ηχογράφηση του ρεμπέτικου. Ο ίδιος, είναι ο πρώτος μουσικός, που παίζει μπουζούκι και τραγουδάει ταυτόχρονα κατά την ηχογράφηση, πρακτική πρωτοποριακή για τα δεδομένα της εποχής. Έως το 1933 έχει γράψει πάνω από 50 τραγούδια και τελικά μετά από «πίεση» του Σπ. Περιστέρη, γραμμοφωνεί στην Odeon τον πρώτο δίσκο με μπουζούκι στην Ελλάδα. 

Στη συνέχεια, ο Βαμβακάρης κάνει το πρώτο του επιχειρηματικό βήμα. Ανοίγει δικό του μαγαζί στα Άσπρα Χώματα, ωστόσο η αστυνομία δεν του δίνει άδεια και αναγκάζεται να το κλείσει. Η αποτυχία αυτή, τον οδηγεί ξανά στη Σύρο, μετά από περίπου 20 χρόνια. Ο Μάρκος μαζί με τον Μπάτη παίζουν μαζί για περίπου δύο μήνες σε ένα μαγαζί στην παραλία της Ερμούπολης. Στο μαγαζί αυτό και ενώ παίζει το μπουζούκι του, ανασηκώνει τα μάτια του πάνω σε μία πανέμορφη κοπέλα, με μαύρα μαλλιά και μάτια, που τον κάνει να τη σκέφτεται ασταμάτητα, παρ’ όλο που δεν αντάλλαξε μαζί της ούτε μία κουβέντα. Γράφει το γνωστότερο, ίσως, τραγούδι του, τη «Φραγκοσυριανή». 

Λίγο πριν το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Μάρκος βγάζει συνεχώς δίσκους, γίνεται ευρύτατα γνωστός και ξεκινά περιοδείες σε όλη την Ελλάδα, ενώ ξεκινά εμφανίσεις στο Βοτανικό, μαζί με τους Γιάννη Παπαϊωάννου, Κώστα Καρίπη και Στέλιο Κερομύτη. 

Ωστόσο ο πόλεμος του στοιχίζει. Ο Βοτανικός κλείνει, και ο Μάρκος χάνει τον αδερφό του και τη μητέρα του. 

Η Καθολική Εκκλησία τον αφορίζει, διότι στα μέσα της δεκαετίας του ’40 παντρεύεται με ορθόδοξο γάμο, τη δεύτερη σύζυγό του, Βαγγελιώ. Παρ’ όλα αυτά, το 1966 του δίνεται και πάλι η κοινωνία των Καθολικών. Με τη Βαγγελιώ θα αποκτήσει τρία αγόρια, τον Βασίλη, τον Στέλιο και τον Δομένικο. 

Με το πέρας του πολέμου, ο Πατριάρχης συνεχίζει τη δισκογραφία του, και καθώς ήταν πολύ αγαπητός στο κοινό, κάθε δίσκος του γινόταν ανάρπαστος. Μία ασθένεια, βαριάς μορφής αρθρίτιδα, τον αναγκάζει να αφήσει το μπουζούκι το 1954. Η ελληνική δισκογραφία τον «ξεχνά». 

Το 1960, ο Τσιτσάνης κυκλοφορεί δίσκο με παλιά και πρόσφατα για την εποχή τραγούδια του Μάρκου, που τραγουδούσαν ο ίδιος, αλλά και πολύ γνωστοί καλλιτέχνες, όπως ο Μπιθικώτσης, η Καίτη Γκρέι, η Άντζελα Γκρέκα, ο Στράτος Διονυσίου κλπ. Ο δίσκος αυτός σημειώνει τεράστια επιτυχία, «αδειάζει» τα ράφια και φέρνει ξανά στον προσκήνιο της μουσικής βιομηχανίας τον τεράστιο πρωτοπόρο ρεμπέτη. Λίγο μετά από μία εμφάνιση σε μπουάτ της Πλάκας, ακολουθεί μία μεγάλη συναυλία στο θέατρο «Κεντρικόν» της Αθήνας, ενώ ξεκινά ξανά περιοδεία σε πολλά μέρη της Ελλάδας. 

Μία μέρα σαν χθες, 8 Φεβρουαρίου του 1972, ο Μάρκος Βαμβακάρης αφήνει την τελευταία του πνοή στον Περαία του. 

Αξίζει να σημειωθεί, ότι το Δεύτερο Πρόγραμμα της ΕΡΤ παρουσίασε τη Δευτέρα ένα μεγάλο αφιέρωμα στον Μάρκο Βαμβακάρη με αφορμή την 50στή επέτειο από το θάνατό του, με τις ραδιοφωνικές εκπομπές όλης της ημέρας να φιλοξενούν ιστορίες από τη ζωή και την καριέρα του, δηλώσεις ανθρώπων που τον ήξεραν, αλλά και όσων επηρεάστηκαν από την τέχνη του, ενώ νέοι μουσικοί έπαιξαν σε ειδικές νέες εκτελέσεις πολλά από τα γνωστότερα τραγούδια του.