Ντελαγράτσια – Ποσειδωνία. Ακούγοντας τον τόπο μου – Ρόζα Φρέρη

Στη νοτιοδυτική πλευρά του νησιού, σ' ένα ήρεμο τοπίο όπου εναλλάσσονται λόφοι και μικρές κοιλάδες που καταλήγουν στο γραφικό όρμο του Φοίνικα, απλώνει νωχελικά την ιστορία και τις ομορφιές της η Ποσειδωνία. Ο πρώτος οικισμός της Ποσειδωνίας, με το όνομα Ποσείδια, φαίνεται να χάνεται στα βάθη της αρχαιότητας. Λείψανα ενός πολιτισμού που έσβησε (όπως τάφοι, κτερίσματα, μαρμάρινες πλάκες) βρέθηκαν κατά καιρούς στην ευρύτερη περιοχή της Χαλέπας. Είναι ο λόφος όπου βρίσκεται ο Ναός του Αγίου Πέτρου των Καθολικών, ο οποίος χτίστηκε το 1871 στα ερείπια του παλιού ιερού, αφιερωμένου στην αρχαιότητα, στο θεό της θάλασσας... τον Ποσειδώνα. Σήμερα, στον γύρο από την εκκλησία χώρο διακρίνονται επιφανειακά ίχνη αρχαίας κατοίκησης. Πιθανολογείται (είναι βέβαιον) ότι οι πρώτοι κάτοικοι ήταν Φοίνικες... και στη δική τους λατρεία αποδίδεται η ύπαρξη του ιερού του Ποσειδώνα, προστάτη της θάλασσας, ο οποίος και τους οδήγησε ασφαλείς σε τούτη τη γωνιά του Αιγαίου. Θεωρείται πιθανό, ο οικισμός των Ποσειδίων να είχε ως λιμάνι τον οικισμό του Φοίνικα. Η υπόθεση αυτή επιβεβαιώνεται ύστερα από την υποβρύχια αρχαιολογική έρευνα στον θαλάσσιο χώρο του λιμανιού του Φοίνικα από την Αγγελική Σίμωση, αρχαιολόγο και επί πολλά χρόνια προϊσταμένη στην Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων. Κατόρθωσε με το λιμενικό έργο της να εντοπίσει πολλές συστάδες αρχαίων αγγείων και μερικά των ρωμαϊκών χρόνων.

Στη νησίδα Σχοινονήσι (απέναντι από την παραλία των Αγκαθωπών) φανερώθηκαν πιθανές (κατεστραμμένες) κατοικίες από το 2.800 – 1.500 π.Χ. Βρέθηκαν επίσης θραύσματα κυψελών που θυμίζουν τις σημερινές, αλλά ανήκουν στην παλαιά κλασική εποχή. Αξίζει να σημειωθεί ότι στον πυθμένα της θάλασσας στη δυτική πλευρά του νησιού βρέθηκαν πολλοί αμφορείς, που η ύπαρξή τους πιθανόν να οφείλεται σε ναυάγιο.

Αμφορείς έχουν βρεθεί επίσης στο βυθό και των υπολοίπων βραχονησίδων της ευρύτερης περιοχής. Η ζωή επιστρέφει πολύ αργότερα στο χώρο του νησιού. Με έλλειψη τόλμης στην αρχή, με τους αγρότες που παλεύουν από το ξημέρωμα για να καλλιεργήσουν τη βραχώδη και άνυδρη συριανή γη. Τα λιγοστά κτίσματα που υπάρχουν είναι θημωνιές ή καλύβες, σε απόμερα σημεία και μακριά από τα αδιάκριτα μάτια των πειρατών. Είναι φτιαγμένες με ξερολιθιά και χάνονται μες το πετρώδες τοπίο...

Οι αγρότες προστατεύονταν στη θημωνιά απ' τη βροχή και τη ζέστη. Κάθε βράδυ... τα κατοπινά χρόνια επιστρέφουν κατάκοποι στην εστία τους και στο Κάστρο (Άνω Σύρο).

Την περίοδο της Τουρκοκρατίας, η Άνω Σύρος, χτισμένη σε βραχώδες ύψωμα, ήταν ο μοναδικός οικισμός σαν φρούριο στο νησί, όπως και σε άλλα κυκλαδονήσια, όπου υπήρχε επίβλεψη στους ναυτικούς δρόμους και τα περάσματα της περιοχής. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της ήταν Καθολικοί, εκτός από ελάχιστες οικογένειες ορθοδόξων.

Η ιδιαίτερη μορφολογία του εδάφους στη βόρεια – βορειοδυτική πλευρά του λόφου της Άνω Σύρου, με τους γκρεμούς, τ' απότομα βράχια και τη βαθιά ρεματιά, αποτελεί από μόνη της ιδανική οχύρωση, εντελώς αποτρεπτική για τους επίδοξους κατακτητές.

Τα σπίτια, σφιχταγκαλιασμένα στις προσβάσιμες πλευρές του λόφου, το ένα δίπλα στ' άλλο, με τους χοντρούς πετρόχτιστους τοίχους τους, τα μικρά ανοίγματα – παράθυρα ψηλά στους τοίχους, μαζί με τις επτά πόρτες δημιουργούν μια καστροπολιτεία απροσπέλαστη. Οι κάτοικοι έβγαιναν το πρωί για τις δουλειές τους στα χωριά, στη θάλασσα ή στο γιαλό (σημερινή Ερμούπολη) και το σούρουπο, όταν χτυπούσαν οι Άβε Μαρίες, επέστρεφαν για να προφυλαχθούν και να ξαποστάσουν στη σιγουριά του Κάστρου....

Μέχρι το 1821 η Σύρος αριθμούσε γύρω στις 3.000 ψυχές.

Μετά το 1823, με τη διαδοχική εγκατάσταση των προσφύγων από τη Χίο, τα Ψαρά, τα Μικρασιατικά παράλια, λίγο αργότερα από τη γέννηση της Ερμούπολης και όταν πια ο κίνδυνος της πειρατείας έσβησε σιγά σιγά, αρκετοί από τους κατοίκους του Κάστρου ξεχύθηκαν στις εξοχές... δημιουργώντας τους πρώτους οικισμούς – χωριά. Έτσι έφτασαν σε τούτη τη γωνιά, στο νοτιότερο τμήμα του νησιού. Στην αρχή δειλά, με πετρόχτιστα σπιτάκια που χάνονταν πίσω από τους λόγους, σ' έναν απάνεμο χώρο, γεμάτα αμπέλια και μυρωδιές, θα χτίσουν το ζεστό σπιτικό τους.

Οι Συριανοί του έδωσαν το όνομα Ντελλαγκράτσια, το όνομα από το μικρό ναό της Παναγίας της Χάριτος (Madona della Grazia), που βρίσκεται σήμερα στο λόφο, βόρεια του οικισμού (προς το Βήσσα), με εκπληκτική θέα προς το χωριό, το ακρογιάλι και το γαλάζιο τ' ουρανού και της θάλασσας. Το ξωκκλήσι εξυπηρετούσε τις θρησκευτικές ανάγκες των Καθολικών έως ότου χτιστεί ο ιερός ναός του Αγίου Πέτρου το 1871, ενώ σήμερα εξυπηρετεί το Κοιμητήριο που ιδρύθηκε γύρω στο 1923.

Το 1912, με τον Νόμο ΔΝΖ' “Περί Δήμων και Κοινοτήτων” ιδρύθηκε για πρώτη φορά κοινότητα, η οποία έφερε το όνομα Κοινότητα Ποσειδωνίας. Έκτοτε το επίσημο όνομα του χωριού είναι Ποσειδωνία, οι περισσότεροι όμως εξακολουθούν να το λένε Ντελλαγκράτσια.

Παρ' όλα αυτά σε επίσημα έγγραφα (όπως συμβόλαια, συμφωνίες κ.α.) από τον 19ο αιώνα αναγράφεται το όνομα Ποσειδωνία.
 

Οφείλω να ευχαριστήσω θερμά την Ρόζα Φρέρη για το θαυμάσιο βιβλίο της:

“Ντελλαγκράτσια – Ποσειδωνία

Ακούγοντας τον τόπο μου”

και ιδιαίτερα την ευχαριστώ γιατί δέχθηκε να παρουσιάσω ένα μικρό κείμενο από το βιβλίο της.

Είναι πολλοί οι επισκέπτες που θαυμάζουν το νησί μας και πάντα ρωτούν: τι σημαίνει το όνομα Ντελλαγκράτσια;

Θαυμάζουν την υπέροχη Ποσειδωνία και μένουν άφωνοι από τα δύο ονόματα.