Ένας μικρός τόπος με μεγάλη ιστορία

Όψεις των κτιρίων της Γυάρου, τόπου εξορίας και φυλάκισης από τον ελληνικό εμφύλιο μέχρι την πτώση της χούντας των Συνταγματαρχών, «αιχμαλωτίστηκαν» πριν από λίγα χρόνια στον φακό των μελών της Λέσχης Φωτογραφίας και Κινηματογράφου Σύρου.

Η φωτογραφική έκθεση «Νήσος Γυάρος – Τόπος εξορίας» παρουσιάζεται στο Πνευματικό Κέντρο Άνω Σύρου, στο πλαίσιο του προγράμματος «Σύρος – Πολιτισμός 2021».

Οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να θαυμάσουν 30 περίπου έργα, μέρος της μεγάλης έκθεσης φωτογραφίας με θέμα τον φυσικό πλούτο της Γυάρου που πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο του 2019 στην Πινακοθήκη Κυκλάδων. Για την ιστορία, μέλη της Λέσχης Φωτογραφίας Σύρου συμμετείχαν τον Απρίλιο εκείνου του έτους σε μία φωτογραφική εξόρμηση στο μικρό κυκλαδίτικο νησί, στο πλαίσιο μίας σειρά ενημερωτικών δράσεων του WWF. Στο φακό τους αποτύπωσαν τη μοναδικότητα της Γυάρου καθώς και ξεχωριστά στιγμιότυπα που καταγράφηκαν όλα τα προηγούμενα χρόνια από μέλη της περιβαλλοντικής οργάνωσης. Στη συνέχεια, μέρη αυτής της έκθεσης παρουσιάστηκαν σποραδικά στο χώρο του Επιβατικού Σταθμού Ερμούπολης.

Η σημερινή έκθεση στον μεσαιωνικό οικισμό της Άνω Σύρου εστιάζει στα κτίρια των φυλακών της Γυάρου η οποία σήμερα αποπνέει ένα αίσθημα πλήρους εγκατάλειψης.

Το νησί στο πέρασμα των ετών

Η Γυάρος είναι μία από τις μικρές ακατοίκητες νησίδες του Αιγαίου. Ένα φαινομενικά άγονο μέρος που εμφανίστηκε με τον κατακλυσμό που δημιούργησε την Μεσόγειο πριν από τρία με τέσσερα εκατομμύρια χρόνια. Η Γυάρος έχει επιφάνεια 18τ.χλμ. και μήκος ακτών 33 χλμ.

Για τα περισσότερα στεριανά ζώα δεν είναι ελκυστική αφού διαθέτει περιορισμένο χώρο, τροφή και νερό. Για τα θαλάσσια θηλαστικά, τα θαλασσοπούλια, τα ψάρια, κάποια ερπετά, μικρά θηλαστικά έντομα και φυτά μία μικρή νησίδα, όπως η Γυάρος, όχι μόνο επαρκεί αλλά είναι και ιδανικό καταφύγιο προφυλαγμένο από κάθε είδους εισβολέα.

Κατά την αρχαιότητα η Γυάρος διέθετε μόνιμο πληθυσμό και ήταν αυτόνομη πόλη-κράτος, όπως τα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων, όμως κατά τον Ρωμαίο ιστορικό Πλίνιο οι κάτοικοί του το εγκατέλειψαν για να αποφύγουν τις επιθέσεις τεράστιων ποντικών.

Αργότερα χρησιμοποιήθηκε σαν τόπος εξορίας από τους Ρωμαίους και τους Βυζαντινούς.

Η Γυάρος ξανα-κατοικήθηκε τον 17ο αιώνα από 2-3 οικογένειες κτηνοτρόφων από την Σύρο οι οποίοι το 1947 απομακρύνθηκαν οριστικά από την Γυάρο προκειμένου το νησί να χρησιμοποιηθεί ως τόπος εξορίας.

Ιστορικός Τόπος Μνήμης

Στην ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, η Γυάρος συνδέθηκε με εποχές πολιτικής αναταραχής και χρησιμοποιήθηκε σαν τόπος εξορίας. Κατά το 1947 ξεκίνησαν οι πρώτες οικοδομικές εργασίες στο νησί που περιελάμβαναν εκβραχισμούς και διαμορφώσεις του εδάφους, διάνοιξη δρόμων, κτίσιμο ειδικών κτιρίων φυλακών, αποθηκών, κατοικιών φυλάκων, πυροβολείων, κ.α.

Σε πέντε όρμους του νησιού δημιουργήθηκαν στρατόπεδα συγκέντρωσης. Στον πρώτο όρμο, το 1950 βρίσκονταν 5500 κρατούμενοι, στον δεύτερο 1500, στον τρίτο 990, στον τέταρτο 2000 και στον πέμπτ0 300 κρατούμενοι. Η χρήση του τόπου ως τόπου εξορίας και φυλάκισης έγινε κυρίως τα διαστήματα 1947-1952, 1955-1961 και 1967-1974. Υπολογίζεται πως συνολικά πέρασαν από την Γυάρο περίπου 22000 πολιτικοί εξόριστοι.

Στο νησί σήμερα υπάρχουν ακόμα τα κτίρια των φυλακών, του νοσοκομείου και ηλεκτροπαραγωγικού σταθμού που έχτισαν οι ίδιοι οι πολιτικοί εξόριστοι από το 1947 έως το 1951.

Τον Ιούλιο του 1974, με την ανατροπή της χούντας και την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα, οι φυλακές έκλεισαν οριστικά και αμετάκλητα.

Σήμερα το νησί είναι ακατοίκητο και οι πέντε όρμοι των φυλακών έχουν χαρακτηριστεί ιστορικός τόπος μνήμης.

Το νησί είναι ανοικτό σε όλους για να το επισκεφτούν, αλλά μεγάλα χερσαία τμήματα του θεωρούνται ύποπτος χώρος, αφού υπάρχουν άσκαστα βλήματα από την περίοδο που υπήρξε πεδίο βολής του Πολεμικού Ναυτικού.

Και ενώ οι άνθρωποι επέλεξαν να κάνουν το νησί κολαστήριο, η φύση είχε άλλες διαθέσεις.

Το νησί της Γυάρου, τα τελευταία χρόνια έχει παγκοσμίως γνωστό για τον αστείρευτο οικολογικό πλούτο καθώς διαθέτει πλούσια βιοποικιλότητα τόσο στην ξηρά όσο και στην θάλασσα.

Η Γυάρος από το 2011 ανήκει στο ευρωπαϊκό δίκτυο προστατευμένων περιοχών Natura 2000 και από το 2015 είναι το πρώτο Θαλάσσιο Καταφύγιο Άγριας Ζωής στην Ελλάδα.

Η έκθεση «Νήσος Γυάρος – Τόπος εξορίας» στο Πνευματικό Κέντρο Άνω Σύρου λειτουργεί καθημερινά: 19:30-22:00 και θα διαρκέσει έως 18 Σεπτεμβρίου 2021.