ΠΑΡΑΛΟΓΙΣΜΟΙ

Φανταστικές ιστορίες. Κάποια στιγμή σε μια πόλη μια γυναίκα μαγειρεύει σιγοτραγουδώντας. Την ίδια στιγμή ένας γιατρός εξετάζει έναν άρρωστο. "Δε βρίσκω κάτι σοβαρό", καταλήγει. Την ίδια πάντα στιγμή ένα παιδί παίζει με το κινητό του. Εγώ έχω χάσει τα κλειδιά μου. "Να πάρει ο διάολος, πού έχουν πάει;", φωνάζω εκνευρισμένος. Ακριβώς εκείνη τη στιγμή ξαφνικά αρχίζει να δονείται ο κόσμος. Κράτησε 24 δευτερόλεπτα ο σεισμός, κτήρια κατέρρευσαν, άνθρωποι καταπλακώθηκαν. "Εγώ φταίω που επικαλέσθηκα το διάβολο κι αυτός ήλθε κι έκανε το σεισμό" σκέφθηκα απελπισμένος.

Κάθομαι στο καφενείο. Απέναντί μου παίζει το παιδί του καφετζή με μια μπάλα. Το φωνάζω. "Πετάγεσαι μια στιγμή στο περίπτερο να μου αγοράσεις τσιγάρα;" Πρόθυμο το παιδί (μπορεί να σκέφτεται και κάποιο φιλοδώρημα), σπεύδει. Καθώς τρέχει απρόσεχτο, περνά ένα αυτοκίνητο και το πατάει. "Αν δεν το είχα στείλει να πάρει τσιγάρα, τώρα θα ζούσε." κλαίω απαρηγόρητος.

Μπορώ να σκεφθώ πάμπολλες τέτοιες ιστορίες. Πέστε μου τώρα εσείς έστω και ένα βάσιμο συλλογισμό να ανατρέψει τα συμπεράσματά μου: "Εγώ φταίω για ό,τι έγινε". Για κάθε λογικό άνθρωπο, αυτά τα συμπεράσματά μου είναι καθαροί παραλογισμοί. Άντε όμως να με πείσεις ότι δεν είναι σωστά. Πραγματικά, αν δεν είχα στείλει το παιδί, το αυτοκίνητο δεν θα το πατούσε. Εξάλλου, σε κάθε σεισμό που θίγει χιλιάδες πρόσωπα, κάποιο από όλα αυτά, δεν μπορεί, θα ανέφερε το όνομα του τρισκατάρατου. Κι αυτός έφερε το σεισμό, όπως και όλα τα δεινά. Μη μου πείτε πως δεν φταίει!

Στους παραπάνω συλλογισμούς κυρίαρχο στοιχείο είναι το σύμπλεγμα ενοχής. Για κάποιο δικό μου λόγο αισθάνομαι υπεύθυνος και, άρα, ένοχος, για κάθε τι κακό που συμβαίνει στον κόσμο. Κι αυτό πηγάζει από μέσα μου, όχι από το έλλογο, αλλά από το παράλογο μέρος της ψυχής μου, του νοητού Εγώ μου. Κι αφού αναβλύζει από μέσα μου, καμιά εξωτερική δύναμη δεν μπορεί να το εμποδίσει να αναδυθεί. Η δομή του παρέχει μια ευλογοφανή, όχι εύλογη, δικαιολογία. Σε άλλες περιπτώσεις άλλου είδους συναισθήματα, όπως οργής, χαράς κλπ γεννούν τέτοιους παράλογους συλλογισμούς. Ο "Ευάγγελος Βενιζέλος είναι τουρκόσπορος και το πραγματικό όνομά του είναι Τούρκογλου", διάβασα κάπου. "Ο Κώστας Σημίτης, το λέει το όνομά του, είναι Εβραίος". Και το πολιτικό παράλογο μίσος γεννά τέτοιους παραλογισμούς που σπεύδουν να τους υιοθετήσουν όσοι έχουν παρόμοια συναισθήματα.

Η επιστημονική, έλλογη σκέψη βέβαια αντιδρά. Στην αμιγώς νοητή λογική δεν υπάρχει το στοιχείο του χρόνου. Σε κάθε τρίγωνο το άθροισμα των γωνιών του είναι ίσο με δύο ορθές. Επειδή όμως δεν υπάρχει το στοιχείο του χρόνου, ισχύει και το αντίστροφο. Αν το άθροισμα των γωνιών ενός επίπεδου σχήματος είναι δύο ορθές, αυτό είναι τρίγωνο. Στον πραγματικό, αισθητό, κόσμο όμως υπεισέρχεται ο χρόνος. Το αίτιο προηγείται πάντοτε και το αποτέλεσμα έπεται. Τα κύρια αποδεικτικά αξιώματα είναι τρία: 1. Τα δύο φαινόμενα, συνδέονται στατιστικά. Τις σημαντικά περισσότερες φορές που παρατηρείται το ένα, παρατηρείται και το άλλο. Κι αν δεν εμφανισθεί κάποιο από τα δύο, σπάνια παρουσιάζεται το δεύτερο 2. Το αίτιο προηγείται, το αποτέλεσμα έπεται. 3. Η άρση του αιτίου συνεπάγεται εξαφάνιση του αποτελέσματος. Κανένα από τα τρία αυτά αξιώματα δεν αρκεί από μόνο του για να ερμηνεύσει τα γεγονότα. Ιδίως το τελευταίο δεν είναι πάντοτε δυνατό να βεβαιωθεί, να άρουμε το αίτιο. Το ότι η αστραπή προηγείται και ακολουθεί η βροντή δεν είναι απόδειξη σχέσης αιτίου και αιτιατού. Κάπου στον ουρανό γίνεται ένας σπινθήρας μεταξύ νεφών (αίτιο) που παράγει ταυτόχρονα και την αστραπή και τη βροντή (αποτελέσματα). Καθώς το φως τρέχει ταχύτερα από τον ήχο, εμείς, μακριά από τα σύννεφα, πρώτα βλέπομε την αστραπή κι ύστερα ακούμε τη βροντή.

Βέβαια πριν από την αιτιολόγηση ενός γεγονότος, προηγείται η διαπίστωση ότι πρόκειται πραγματικά για αληθινό γεγονός. Η υποκειμενική αλήθεια, που δεν ξεχνιέται (Α-λήθεια) βρίσκεται εκεί που την εστίασε μια αυθεντία. Ενισχύεται αν πείσει και άλλους. Δεν επιδέχεται σφάλμα. Η αντικειμενική, επιστημονική αλήθεια απαντά εκεί όπου διασταυρώνονται το νοητό με το αισθητό, η θεωρία με την εμπειρία, η υπόθεση με την παρατήρηση. Αναγνωρίζει ότι γύρω στην αλήθεια πάντοτε υπάρχει μια άλω σφάλματος, το οποίο προσπαθεί να μετρήσει και διαρκώς να περιορίζει. Συνεχώς εξελίσσεται σαν την ιερή Δρυ, από την οποία κατάγονται η Αγγλική Truth και οι Γαλάτες ιερείς, γνώστες της αλήθειας, οι Δρυϊδες. Η κοινωνική αλήθεια, η λατινική Veritas, σχεδόν ταυτίζεται με την αρετή και, για λόγους αιδημοσύνης, είναι ντυμένη με λευκή εσθήτα, αντίθετα από την Ελληνική Αλήθεια που είναι γυμνή, χωρίς φτιασίδια.

Το πρόβλημα επιτείνεται στην πολιτική, όπου υπάρχει σκοπιμότητα στο να πιστέψουν οι πολίτες μια πληροφορία. Και το πρόβλημα γίνεται παγκόσμια εξαιρετικά δυσεπίλυτο. Το φαινόμενο υπάρχει από την αρχαιότητα. Οι ψευδείς ειδήσεις μπορούσαν να μεταφερθούν και με φρυκτωρίες. Σήμερα όμως, με την τρομακτική τεχνολογική πρόοδο, κάθε ψευδής είδηση, σκόπιμη ή μη, διαδίδεται αστραπιαία με την ταχύτητα του φωτός στα 7 δισεκατομμύρια κατοίκους του πλανήτη μας. Υπάρχει ασφαλής τρόπος να ξεχωρίσουν τα ψεύδη από τις αλήθειες; Φοβούμαι πως όχι. Καθεμιά αλήθεια γίνεται πιο εύκολα αποδεκτή από τους ειδικούς, όμως κάθε επαΐων γνωρίζει ικανοποιητικά ένα μόνο είδος αλήθειας που αφορά το στενό πεδίο του επιστητού του. Όπως και κάθε άλλος αδαής, όμως, είναι ανίκανος να διακρίνει την πραγματική αλήθεια από την εικονική σε άλλους τομείς. Το πλήθος που αποδέχεται ένα γεγονός ή μια αιτιολόγηση σαν αλήθεια, ιδίως όταν είναι ευρύ σε έκταση, διεθνές και διαχρονικό, είναι ο καταλληλότερος τρόπος. Ένα τέτοιο πλήθος αναγκαστικά εμπεριέχει και τους γνώστες για μέγιστο φάσμα γνώσεων και αυτοί τουλάχιστον μπορούν να προσφέρουν στο υπόλοιπο πλήθος τα τεκμήρια της αλήθειας ή του ψεύδους για ένα γεγονός ή την αιτιολογία του. Η Ελληνική Αλήθεια, κόρη της Αρετής και του Δία, της τάξης, δεν λησμονιέται. Αθάνατη! Αλλά και τη λατινική Veritas (Αλήθεια), κόρη της Virtus (Αρετής) και του Κρόνου (Χρόνου) μπορεί να την καταπίνει ο αδηφάγος πατέρας της, αλλά τελικά την εμεί και να την πάλι που επανεμφανίζεται, κι αυτή αθάνατη. Το κακό είναι πως συνήθως δεν μπορούμε να περιμένουμε τόσο πολύ, διότι βασιζόμενοι στην πιστευτή αλήθεια πρέπει να πάρουμε τώρα αποφάσεις. Μένει το ταυτόχρονο πλήθος, η δημοκρατική πλειοψηφία ενός συνόλου για να δεχθεί ή όχι μια πολιτική Veritas, ενώ εξελίσσεται παράλληλα η επιστημονική αλήθεια σαν αναπτυσσόμενη δρυς, για να βεβαιώσουν ή ακυρώσουν μαζί την πηγαία, αλλά υποκειμενική, αναπόδεικτη Αλήθεια.