Η αρχαία Τήνος της... καλλιτεχνικής δημιουργίας

Αφιέρωμα στο νησί της Τήνου παρουσίασε η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, στο πλαίσιο των αρχαιολογικών επισκέψεων που πραγματοποιεί στα νησιά αυτό το διάστημα.

Όπως αναφέρει στην ανάρτησή της η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, η Τήνος, το τέταρτο σε έκταση νησί των Κυκλάδων βρίσκεται ανάμεσα στην Άνδρο και στη Μύκονο, σε θέση νευραλγική για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόμων που οδηγούν από την Εύβοια και την Αττική στις κεντρικές και νότιες Κυκλάδες.

Η αρχαιολογική έρευνα στην Τήνο, συγκριτικά με άλλα νησιά των Κυκλάδων, είναι περιορισμένη, με αποτέλεσμα η ανασύσταση της σημασίας του νησιού, ιδιαίτερα κατά την αρχαιότητα, να παρουσιάζει κενά. Παρόλα αυτά, ο εντοπισμός ολοένα και περισσότερων αρχαιολογικών θέσεων στο νησί δείχνει ότι η Τήνος έχει πολλά και σημαντικά να προσφέρει στη μελέτη του πολιτισμού των Κυκλάδων τόσο στους προϊστορικούς όσο και στους ιστορικούς χρόνους.

Ανάδειξη της κληρονομιάς μέσα από τη συλλογή του Αρχαιολογικού Μουσείου

Η πολιτισμική κληρονομιά της Τήνου αναδεικνύεται μέσα από χαρακτηριστικά ευρήματα του Αρχαιολογικού Μουσείου του νησιού, όπως αναφέρεται από την ΕΦΑ Κυκλάδων.

Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν ευρήματα από το Ιερό του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης στα Κιόνια, όπως μαρμάρινα δελφίνια και Ιππόκαμποι, από τον Ναό του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης Μαρμάρινη μετόπη με ζεύγος αντωπών ανάγλυφων δελφινιών από την περιοχή του Βωμού του Ιερού, όπως επίσης και από ένα μαρμάρινο ηλιακό ρολόι του διάσημου αστρονόμου της αρχαιότητας Ανδρόνικου από την Κύρρο της Μακεδονίας.

Στο «Κτήριο D» του Ιερού βρέθηκαν μαρμάρινος θωρακοφόρος ανδριάντας του Ρωμαίου αυτοκράτορα Κλαυδίου, μαρμάρινη ιματιοφόρος ανδρική μορφή μέλους της ρωμαϊκής αυτοκρατορικής οικογένειας των Ιουλιο-Κλαυδίων και, τέλος, μαρμάρινη προτομή της Αγριππίνας της Πρεσβύτερης.

Από την Χώρα της Τήνου Χώρα Τήνου είναι γνωστός μαρμάρινος κορμός ανδρικής μορφής με ιμάτιο και μαρμάρινο ακέφαλο γυναικείο άγαλμα ρωμαϊκής περιόδου του αγαλματικού τύπου της Ηρακλειώτιδος (4ος αι. π.Χ.). Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι, επίσης, πήλινο κεφάλι γενειοφόρου άνδρα, που παριστάνει δαίμονα ή βάρβαρο από την περιοχή της Ευαγγελίστριας.

Από την Λειβάδα προέρχεται επιτύμβια στήλη νεαρού άντρα (αθλητής ή/ και κυνηγός) από παριανό μάρμαρο. Από το Ξώμπουργο είναι γνωστή μαρμάρινη επιτύμβια στήλη ανδρικής ιματιοφόρου μορφής, η οποία, πιθανόν, προέρχεται από το νεκροταφείο στον Βαρδαλάκο. Στον Bαρδαλάκο, επίσης, βρέθηκε μαρμάρινη επιτύμβια στήλη ανδρικής μορφής με ιμάτιο και βακτηρία (μπαστούνι), ωραίο δείγμα νησιωτικής επιτύμβιας στήλης της κλασικής περιόδου.

Από τη σύντομη ανασκόπηση της πολιτισμικής κληρονομιάς της Τήνου, δεν μπορούν, ασφαλώς, να λείπουν τα πλέον χαρακτηριστικά δημιουργήματα της τηνιακής καλλιτεχνικής δημιουργίας στη διάρκεια του δεύτερου μισού του 8ου και σε όλον τον 7ο αι. π.Χ. Τα μνημειώδη σε διαστάσεις αγγεία γνωστά ως πιθαμφορείς με ανάγλυφο διάκοσμο. Μεγάλος αριθμός πιθαμφορέων βρέθηκε στο Θεσμοφόριο, αναδεικνύοντας το Ξώμπουργο ως το βασικό κέντρο παραγωγής της ιδιαίτερης αυτής κατηγορίας κεραμικής, η οποία σύντομα εξελίχθηκε σε υψηλή τέχνη. Το εργαστήριο της Τήνου από τα σημαντικότερα στο Αιγαίο, απετέλεσε το επίκεντρο για τη διάδοση των χαρακτηριστικών αυτών προϊόντων της τοπικής κεραμικής παράδοσης σε άλλα νησιά των Κυκλάδων αλλά και πιο μακριά όπως στην Αττική, την Βοιωτία και την Εύβοια.

Ήδη από τον 8ο αι. π. Χ., υπάρχουν εικονιστικές παραστάσεις, ανθρώπων, ζώων (άλογα, κατσίκια) και μειξογενών μυθικών όντων (Κένταυροι). Στον 7ο αι. π.Χ. αιώνα που ακολουθεί, η τηνιακή ανάγλυφη κεραμική ανθεί με τη στροφή προς την απεικόνιση διηγηματικών μυθολογικών και επικών θεμάτων, πολλά από τα οποία κάνουν εδώ την πρώτη τους εμφάνιση στον ελλαδικό χώρο.

Έργα αγγειοπλαστών με μεγάλη τεχνική δεξιότητα και δημιουργική φαντασία, οι τηνιακοί πιθαμφορείς διακρίνονται για τον πρωτότυπο εικονογραφικό τους πλούτο. Ανάμεσα στα έργα του τηνιακού εργαστηρίου ξεχωρίζουν κάποια τα οποία χρονολογούνται τον 7ο αι. π.Χ. και ξεχωρίζουν για τον ιδιαίτερο χαρακτήρα τους. Στον πιθαμφορέα της «Γέννησης» βρίσκουμε την πρωιμότερη, πιθανόν, γνωστή απεικόνιση της γέννησης της Αθηνάς από το κεφάλι του Δία. Στον ανάγλυφο πιθαμφορέα με παράσταση της «Μεγάλης Θεάς της Φύσης» («Πότνια Θηρών») απεικονίζεται η προστάτιδα θεά των γυναικών και των άγριων ζώων.

Σε τμήμα από το λαιμό ανάγλυφου πιθαμφορέα έχουμε ίσως την παλαιότερη παράσταση του Θησέα, που αντιμετωπίζει τον Μινώταυρο, ο οποίος στα τηνιακά αγγεία απεικονίζεται με σώμα ταύρου και ανθρώπινο κερασφόρο κεφάλι.

Στον πιθαμφορέα του «Χορού» θεωρείται ότι απεικονίζεται ο Αθηναίος ήρωας Θησέας με την Αριάδνη, κόρη του μυθικού βασιλέα της Κρήτης Μίνωα. Επίσης χορός ανδρών και γυναικών, πιθανόν, ο τελετουργικός χορός (γέρανος), τον οποίο χόρεψε ο Θησέας στη Δήλο μαζί με τους Αθηναίους νεάνιδες (επτά νέους και επτά νέες), τους οποίους ο ήρωας έσωσε σκοτώνοντας τον Μινώταυρο στον Λαβύρινθο.

Σε θραύσματα, τέλος, από μεγάλο πιθαμφορέα απεικονίζεται η άλωση της Τροίας (Ιλίου Πέρσις), με την απεικόνιση του Δούρειου Ίππου και συγκλονιστικές σκηνές από την τελευταία μάχη μέσα στην πόλη της Τροίας, τον εξανδραποδισμό των αμάχων και την τύχη των νεκρών, τα σώματα των οποίων κατασπαράσσουν σαρκοφάγα όρνεα (οιωνοί).