“Στη Σύρο ξαναγεννήθηκε η Ελλάδα” Ελευθέριος Βενιζέλος

Πριν από το 1822, εκεί που ορθώνετε σήμερα η πάντα ωραία και επιβλητική Ερμούπολη, υπήρχαν μόνο βάλτοι, χωράφια και παράγκες. (Οι καθολικοί Συριανοί κατοικούσαν ψηλά στο λόφο της Άνω Σύρου.)Έναν χρόνο μετά, ο χώρος είχε καταληφθεί από χιλιάδες πρόσφυγες σε τσαντίρια (κυρίως Χιώτες από πέντε χρόνια στον ίδιο χώρο, ο ξένος επισκέπτης έβλεπε μια σύγχρονη ευρωπαϊκή πόλη, με ωραία κτίρια, δρόμους, πλατείες, υποδομές, μεγάλα σχολεία, τα πρώτα ιδρύματα. Κι όλα αυτά χωρίς καθόλου βοήθεια από το κράτος. Άλλωστε... δεν υπήρχε ακόμη!Ο πρόξενος της Αυστρίας P. Von Osten, μιλάει για θαύμα αυτής της πόλης! Λίγες δεκαετίες αργότερα, η πόλη αυτή, η Ερμούπολη, ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη της χώρας σε πληθυσμό και συγκέντρωνε το 75% του πλούτου όλης της Ελλάδας! Είχε το ωραιότερο θέατρο, το μεγαλύτερο και επιβλητικότερο δημαρχείο (έργο του Ερνέστου Τσίλλερ), το πιο πλούσιο και δυναμικό λιμάνι όλης της Ανατολικής Μεσογείου. Τράπεζες ισχυρές, βιομηχανία ανθηρή, ναυπηγεία δραστήρια, εφοπλισμός δυνατός. Και πάντα όλα αυτά χωρίς ίχνος κρατικής βοήθειας. Να πως περιγράφει ένας άλλος ιστορικός Γ.Β. Δερτιλής την πόλη και τους κατοίκους της : “Μεγαλοαστοί επιχειρηματίες που έχουν πατρίδα τη Μεσόγειο... Χτίζουν την υπέροχη νεοκλασική Ερμούπολη”.Ένας άλλος ιστορικός είχε αναφέρει αργότερα: “ Η Ερμούπολη ήταν σαν όνειρο. Η ακμή του όμως κράτησε πάνω από πενήντα χρόνια! Και η παρακμή ήρθε βαθμιαία, στο τέλος του 19ου αιώνα. Αυτό που έφταιξε ήταν... η διάνοιξη του Ισθμού της Κορίνθου μέχρι την ενδυνάμωση του κέντρου”. Όμως η εμφάνιση, η άνθηση και η ακμή της Ερμούπολης παρέμειναν φαινόμενο μοναδικό, όχι μόνο στην ελληνική ιστορία αλλά και παγκόσμια. Ένα μικρό, άγονο νησί να συγκεντρώνει τα τρία τέταρτα του πλούτου μιας χώρας και να αναπτύσσει μια κοινωνική και πολιτιστική ποιότητα ανύπαρκτη σε όλη την περιοχή. Μια ματιά στο παλιό νεκροταφείο του Αγίου Γεωργίου... είναι ένα μουσείο γλυπτικής του 19ου αιώνα! Ο Ιστορικός Απόστολος Κουφοδήμος, έγραφε στο βιβλίο του “Χιώτες πρόσφυγες στη Σύρο”: “ο αστικός χαρακτήρας της Ερμούπολης πήγαζε αποκλειστικά από τις ενέργειες, δραστηριότητες, νοοτροπίες και συμπεριφορές των παροικιακών κοινοτήτων της Σύρου, που με τον δυναμισμό και τις πρακτικές τους ανέδειξαν τη νέα τους πατρίδα σε αδιαφιλονίκητη οικονομική πρωτεύουσα της Ελλάδας”.

Πως έγινε αυτό το θαύμα; και τι θα μπορούσε να διδάξει;

Οι πρόσφυγες που κατέφυγαν στη Σύρο ήταν (οι περισσότεροι) έμποροι, ταξιδεμένοι, μορφωμένοι, με διασυνδέσεις στο εξωτερικό, με πείρα από οργάνωση και διοίκηση. Με άλλα λόγια: “ ήταν οι πρώτοι μας ελεύθεροι αστοί.” Και όπως είχε γράψει ο Μάρξ: “η αστική τάξη όλα τα έθνη προς τον πολιτισμό”. Οι ελάχιστοι Έλληνες αστοί έζησαν στις περιφέρειες (Αλεξάνδρεια, Σμύρνη, Τεργέστη, Κωνσταντινούπολη) και στα νησιά. Μερικοί από αυτούς κατοίκισαν στη Σύρο και έδειξαν ένα εκπληκτικό δείγμα οργάνωσης και δράσης για το νησί. Τα πρώτα κτίρια που δημιούργησαν στο νησί ήταν σχολεία, νοσοκομείο, γηροκομείο και ορφανοτροφείο. Είναι γνωστή μια σπουδαία ιδέα και σκέψη που έγινε πραγματικότητα. Όλοι δέχθηκαν να δημιουργήσουν κάτι σημαντικό για την παιδεία, την ιδιαίτερη μόρφωση των νέων παιδιών. Κάλεσαν αμέσως τον Νεόφυτο Βάμβα, τον μεγάλο διδάσκαλο του γένους και του ζήτησαν να οργανώσει το πρώτο γυμνάσιο. Και ήταν το πρώτο γυμνάσιο της Ελλάδος. Από τα σχολεία της Σύρου βγήκαν ο Εμμανουήλ Ροΐδης, ο Δημήτριος Βικέλας και άλλοι σπουδαίοι Έλληνες. Η Ερμούπολη ήταν και είναι μια υπέροχη πόλη που αναπτύσσει και έως σήμερα μια κοινωνική και πολιτιστική ποιότητα που ήταν ανύπαρκτη στην υπόλοιπη χώρα εκείνα τα χρόνια.

Λόγια του Νίκου Δήμου

Πριν χρόνια είχε αναφέρει με ιδιαίτερο ενδιαφέρον:”Περπατάω στους πλακόστρωτους δρόμους, ανάμεσα σε νεοκλασικές προσόψεις, πίνω καφέ στην απέραντη πλατεία Μιαούλη στον ίσκιο του Δημαρχείου, (ακόμα είναι το μεγαλύτερο στην Ελλάδα) και μια σκέψη γυρίζει στο μυαλό μου: Οι τότε αστοί* ήταν υπέροχοι!” “ Αυτό που έγινε εδώ πριν από ένα αιώνα... δεν έγινε πουθενά αλλού. Στη Σύρο ξαναγεννήθηκε η Ελλάδα¨. Είπε κάποτε ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Αυτή η φράση τα συνοψίζει, (τα εκθέτει) όλα. Εδώ στο βραχονήσι των 85 τετραγωνικών χιλιομέτρων άνθισε ένας πολιτισμός, όμοιος με αυτόν των μεγάλων Ευρωπαϊκών πόλεων. Ο περιηγητής Θεόφιλος Γκωτιέ που επισκέφθηκε τη Σύρο στις αρχές του 19ου αιώνα, έγραψε μεταξύ άλλων: “Ουγγρική ορχήστρα έπαιζε αποσπάσματα από Ιταλικά μελοδράματα. Η εντύπωση ήταν έξοχη. Η Σύρος είναι περίπου ο ομφαλός της Ελλάδας, πρωτεύουσα της κομψότητας και της αρχοντιάς. Ποιος αλήθεια θα φανταζόταν ότι θα συναντούσε τον κόσμο αυτό φυτεμένο σ’ ένα βραχονήσι του Αιγαίου!” Η Ερμούπολη έμελλε να παίξει πρωταρχικό ρόλο στην οικονομική και πολιτιστική ζωή του τόπου, σ’ ολόκληρο τον 19ο αιώνα, όταν η άλλη Ελλάδα στέναζε ακόμη κάτω από το Τουρκικό γιαταγάνι. Η προσφορά των κατοίκων του νησιού στον αγώνα της ανεξαρτησίας ήταν μεγάλη. Το 1848 υψώνεται στη Σύρο, στη συνοικία Βαπόρια, ένα από τα λαμπρότερα δείγματα της Ελληνικής αρχιτεκτονικής. Είναι ο περίλαμπρος Ναός του Αγίου Νικολάου. Προβάλλει μεγαλοπρεπής από μακριά με τον γαλάζιο τρούλο και τα ψηλά καμπαναριά του.

*αστός: κάτοικος της πόλης.