Περιμένοντας την εορτή των Χριστουγέννων

Πανάρχαια συνήθεια είναι τα κάλαντα. Είναι και Ελληνικό έθιμο που έχει ξεκινήσει εκατοντάδες χρόνια πριν και στην Ελλάδα. Τα “Κάλαντα” είναι λέξη λατινική (calendae), που σημαίνει: ευχετήρια και εγκωμιαστικά εορταστικά τραγούδια, τα οποία κατά την παράδοση τραγουδούν παιδιά, πηγαίνοντας από πόρτα σε πόρτα, την παραμονή των μεγάλων εορτών, των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς, των Θεοφανίων και ... πάντα φροντίζουν να συγκεντρώνουν χρήματα.

Η περίοδος των καλενδών ή καλάντων του μηνός Ιανουαρίου (calendae Januariae) που κρατούσε πέντε ημέρες, εορταζόταν από τους Ρωμαίους με ιδιαίτερη λαμπρότητα, αφού σε λίγες ημέρες θα άρχιζε το Νέο έτος. Από αυτό το όνομα calendae, που σημαίνει ελληνικά καλένδες... πήραν το όνομά τους τα κάλαντα!

Τα παλιά χρόνια συνήθιζαν να λένε τα κάλαντα τη νύχτα της παραμονής των Χριστουγέννων, ακριβώς γιατί τα κάλαντα θεωρούσαν ότι ήταν μια είδηση, μια χαρμόσυνη είδηση. Ήταν το μεγάλο νέο της γέννησης του Σωτήρα Ιησού.

Έτσι τη νύχτα της παραμονής, σε κάθε ελληνικό χωριό, σε κάθε πόλη, όλα τα παιδιά έσμιγαν αγαπημένα, αφήνοντας την παγωνιά, και σε μικρές ή μεγάλες παρέες χτυπούσαν χαρμόσυνα το σιδερένιο τρίγωνο όργανό τους και έψαλλαν τα κάλαντα προσφέροντας στους ανθρώπους το μεγάλο μήνυμα:

¨Καλήν εσπέραν άρχοντες

αν είναι ορισμός σας

Χριστού τη Θεία γέννηση

να πω στ' αρχοντικό σας...

Και έλεγαν “καλήν εσπέραν” ακριβώς γιατί ήταν νύχτα. Σε πολλές περιοχές, μάλιστα, τα παιδιά επέμεναν ν' αναφέρουν λεπτομέρειες από τον τρόπο της ανατροφής του Θείου Βρέφους, και έλεγαν:

Γεννιέται κι ανατρέφεται με μέλι και με γάλα.

Το μέλι τρων οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες....

Τα κάλαντα σε κάθε γωνιά της πατρίδας μας παίρνουν άλλη μορφή. Τα παιδιά, που εδώ και τόσα πολλά χρόνια, είναι πάντα οι μικροί αγγελιοφόροι της γέννησης του Χριστού, εκτός από το χαρμόσυνο μήνυμα που ψάλλουν στο κάθε σπιτικό, έμαθαν να προσθέτουν στα κάλαντα ευχές και παινέματα στους νοικοκυραίους.

Όλοι γνωρίζουμε, πως πριν από πολλά χρόνια, το μεγαλύτερο ποσοστό του ελληνικού λαού ήταν αγρότες και ήταν δεμένοι άμεσα με τη γη. Κι όμως αυτοί οι άνθρωποι, οι αγρότες, φρόντιζαν να ασχολούνται με τα έθιμα των Χριστουγέννων. Πίστευαν ότι έπρεπε να πάρουν ευχές για τη σοδιά τους και ιδιαίτερα τους ενδιέφερε τα μικρά παιδιά να γνωρίσουν και να ασχοληθούν με τη γιορτή των Χριστουγέννων.

Οι δάσκαλοι της εποχής εκείνης είχαν φροντίσει ιδιαίτερα να μάθουν τα παιδιά των σχολείων τι σήμαινε η λέξη Χριστούγεννα, πως γεννήθηκε ο Χριστός και τι προσφέρει στον άνθρωπο που πιστεύει και προσκυνά και ορκίζεται στον Ιησού.

Τα παιδιά, που από τα παλιά χρόνια έως σήμερα έγιναν και θα είναι πάντα οι μικροί αγγελιοφόροι της γέννησης του Χριστού, εκτός από το χαρμόσυνο μήνυμα που ψάλλουν στο κάθε σπιτικό, έμαθαν να προσθέτουν στα κάλαντα ευχές ώστε η κάθε οικογένεια να έχει χαρά και ευτυχία και για τα Χριστούγεννα και για την καινούργια χρονιά που θα’ρθή.

“Σ' αυτό το σπίτι που 'ρθαμε

πέτρα να μη ραϊση,

κι ο νοικοκύρης του σπιτιού

χίλια χρόνια να ζήση”.

Τι εννοεί με τη φράση “πέτρα να μη ραϊση;” δεν εννοεί φυσικά σεισμό, εννοεί το θάνατο και μαζί τους θρήνους που τον συνοδεύουν και που κάνουν και τις πέτρες να ραγίζουν από το πολύ και πονεμένο κλάμα. Όταν λοιπόν εύχονται “πέτρα να μη ραϊση” εννοούν συμφορά καμιά να μη χτυπήσει το σπίτι και τους ανθρώπους του.

Όπως έλεγαν οι παλαιότεροι, διακόσια χρόνια πριν, κάτοικοι της χώρας μας, ήταν μια άλλη παραξενιά που υπάρχει μέσα στα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς. Είναι ότι ο Άγιος Βασίλης, ο γνωστός ασπρομάλλης μεγάλης ηλικίας, όπως παρουσιάζεται σε όλες τις πρωτοχρονιάτικες κάρτες, περιγράφεται σαν ένας μαθητής που έχει χαρτί και καλαμάρι, που πηγαίνει στο σχολείο του και τον προσκαλούν να τραγουδήσει... αλλά όπως έχουν γράψει εκείνες τις εποχές, εκείνος έλεγε μόνο την Άλφα – Βήτα και έγραψαν οι ιστορικοί της εποχής:

“Βαστάει πέννα και χαρτί, χαρτί και καλαμάρι.

Βασίλη μ', πόθεν έρχεσαι; και πόθεν κατεβαίνεις;

Από τη μάνα μ', έρχομαι και στο σχολειό πηγαίνω.

Κάτσε να φας, κάτσε να πιείς, κάτσε να τραγουδήσεις

για να μας καλαντήσεις.”

Έχουν γράψει πολλοί Έλληνες στο παρελθόν, ότι ο Άγιος περιγράφεται εδώ στην Ελλάδα σαν ο άνθρωπος των γραμμάτων, σαν να είχε ιδιαίτερη μόρφωση, αλλά και γνώση. Και όπως έχει αποδειχθεί είχε φροντίσει ώστε και οι μεγάλοι, αλλά ιδιαίτερα τα παιδιά να γνωρίσουν την παλαιά ιστορία τους και να έχουν πίστη και γνώση και της θρησκείας και της παλαιοτέρας ζωής των ανθρώπων.

Εδώ στις Κυκλάδες, στον τόπο μας, στα ολογάλανα νησιά μας, τίποτε δεν άλλαξε στα κάλαντα, που έμειναν γνήσια και ανόθευτα από το Βυζάντιο κι από όλες τις άλλες τις προηγούμενες, πολύ παλαιές γενιές.

Το μόνο που άλλαξε, από την πολύ παλαιά εποχή, τα δικά μας παιδιά ψάλλουν τα κάλαντα την ημέρα της παραμονής των Χριστουγέννων, με τις εύθυμες παιδικές φωνές: "Καλήν ημέραν άρχοντες..." αντί του

“Καλήν εσπέραν άρχοντες

αν' είναι ορισμός σας,

Χριστού τη Θεία γέννηση

να πω στ' αρχοντικό σας...”